Bài 24. Hoán dụ

GIÁO VIÊN: Đỗ Thị Phương Lan
NĂM HỌC 2006 - 2007
Tìm biện pháp tu từ đã học trong những câu thơ sau :
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân
Mặt trời ( 2) : Bác Hồ  ẩn dụ
bảy mươi chín mùa xuân
Thế nào là ẩn dụ? Có mấy kiểu ẩn dụ?
(Viếng lăng Bác - Viễn Phương)
Bài 25
Tiết 101
�o n�u li?n v?i �o xanh
Nơng thơn c�ng v?i th? th�nh d?ng l�n
T? H?u
Áo nâu
Áo xanh
nông dân
công nhân
Nông thôn
Thị thành
những người sống ở nông thôn
những người sống ở thành phố
Nông thôn
Thị thành
những người sống ở nông thôn
những người sống ở thành phố
Áo nâu
Áo xanh
nông dân
công nhân
Quan hệ gần gũi
So sánh sự diễn đạt trong 2 cách nói sau
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên
1
Nông dân cùng với công nhân
Những người ở nông thôn cùng với những người ở thành phố đứng lên
2
Áo nâu
Áo xanh
Nông thôn
Thị thành
nông dân
công nhân
những người sống ở nông thôn
những người sống ở thành phố
Tăng sức gợi hình, gợi cảm
Quan hệ gần gũi
Hoán dụ
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
=> Hoán dụ từ vựng -> giá trị biểu cảm không cao.
a) Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm
(Hoàng Trung Thông)
b) Vì sao ? Trái Đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên Người : Hồ Chí Minh (Tố Hữu )
d) Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao. (Ca dao)
c) Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè . (Tố Hữu)
Bàn tay
Trái Đất
Một cây
Sức lao động của con người
Ba cây
Những người sống trên Trái Đất
Ít người, đơn lẻ
Nhiều người, có sức mạnh đoàn kết
đổ máu
Chiến tranh
VD a)
VD b)
VD c)
VD d )
C�âu h?i Thảo luận:
H?t gi? !
Giữa bàn tay và con người có quan hệ như thế nào ?
Giữa Trái Đất và người sống trên Trái Đất có quan hệ
như thế nào ?
Giữa đổ máu và sự hi sinh có quan hệ như thế nào ?
Giữa một cây và Ít người, đơn lẻ; ba cây và nhiều người,
có sức mạnh đoàn kết có quan hệ như thế nào ?
II. Các kiểu hoán dụ
Vd a)
Vd b)
Vd d )
Những người sống trên Trái Đất
Ít người, đơn lẻ
Nhiều người , có sức mạnh đoàn kết
Vd c)
sự hi sinh
Sức lao động của con người
Bộ phận
Toàn thể
Vật bị chứa đựng
sự vật
Dấu hiệu của sự vật
Cái cụ thể
Cái trừu tượng
Vật chứa đựng
Bàn tay ta
Trái Đất
đổ máu
Một cây
Ba cây
Có 4 kiểu hoán dụ thường gặp:
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng;
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật;
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
Bài 1 : Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì?
Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể. (Hồ Chí Minh)
b) Vì lợi ích mười năm trồng cây,
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người. (Hồ Chí Minh)
c) Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay. (Tố Hữu)
Câu hỏi thảo luận
Hoán dụ có gì giống và khác ẩn dụ ?
H?t gi? !
Từ ngày đô thị vùng lên, chị em mình
đi tải đạn để các anh đi diệt thù
Hai tiếng Miền Nam luôn trong tim của Người.
Thương nhớ ngày đêm không phút giây nào nguôi.
Miền Nam anh dũng ở trong tim Người
Câu 1 :
Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu ca dao sau :

Mồ hôi mà đổ xuống đồng
Lúa mọc trùng trùng sáng cả đồi nương
Mồ hôi mà đổ xuống vườn
Dâu xanh lúa tốt vấn vương tơ tằm
( ca dao )
Bài thơ “ Mưa” của Trần Đăng Khoa sử dụng rộng rãi phép tu từ nào ?
Câu 2 :
Chỉ ra phép hoán dụ trong nhöõng doøng thơ sau :

Sống trong cát , chết vùi trong cát
Những trái tim như ngọc sáng ngời
( Tố Hữu )
Câu 3 :
Chỉ ra phép hoán dụ trong câu thơ sau :

Những hồn Trần Phú vô danh
Sóng xanh biển cả cây xanh núi ngàn
( Tố Hữu)

Câu 4 :
Đoạn thơ sau thiếu câu nào :
Sấm
Ghé xuống sân
Khanh khách
Cười
……
Sải tay
Bơi
( Trần Đăng Khoa )
Câu 5 :
Cụm từ “miền Bắc” , “miền Nam” trong những câu thơ sau sử dụng phép ẩn dụ hay hoán dụ ?
Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thủy
Đang xông lên chống Mĩ tuyến đầu.
( Lê Anh Xuân)
Câu 6 :
?
- Học thuộc lòng 2 ghi nhớ SGK/82, 83
Thực hành đặt câu có 4 kiểu hoán dụ
Viết đoạn văn tả một người thân có dùng hoán dụ
Chuẩn bị tập làm thơ 4 chữ
Làm 5 yêu cầu ở phần I trang 84, 85