Bài 24. Hoán dụ

Năm học: 2007 - 2008
TRƯỜNG THCS DỒNG KHỞI
PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HUYỆN TÂY HOÀ
MÔN NGỮ VĂN
Chào mừng quý thầy cô về tham dự tiết học môn Ngữ văn, năm học 2008-2009.
Kiểm tra bài cũ:
1)Ẩn dụ là gì ? Có mấy kiểu ẩn dụ ?
2)Tìm biện pháp ẩn dụ trong các câu sau :
- Thuyền về có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
(ca dao)
-Ngoài thềm rơi chiếc lá đa
Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.
(Trần Đăng Khoa)
Đáp án:
1)Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
2)+Thuyền- chỉ người đi xa; Bến – chỉ người chờ đợi
+ tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng(ẩn dụ chuyển đổi cảm giác:xúc giác thị giác)
Câu thơ sau sử dụng biện pháp tu từ nào ?
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
( ca dao)
?
Tiết 101:
I.Hoán dụ là gì ?
1.Các từ in đậm trong câu thơ sau chỉ ai ?
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành tiến lên.
(Tố Hữu)
Trả lời:
Áo nâu: chỉ những người nông dân
áo xanh: chỉ người công nhân
Nông thôn: chỉ những người sống ở nông thôn
thị thành: những người sống ở thành thị
?
Giữa áo nâu, áo xanh, nông thôn, thị thành với sự vật được chỉ có mối quan hệ như thế nào ?
Trả lời:
-áo nâu , áo xanh dùng để chỉ những người nông dân và công nhân nói như vậy là dựa vào mối quan hệ gần gũi -vì người nông dân thường mặc áo nâu,người công nhân thường mặc áo xanh khi làm việc.
-Nông thôn và thị thành chỉ những người sống ở nông thôn và thành thị cách nói như vậy là dựa vào mối quan hệ gần gũi giữa vật chứa đựng (nông thôn, thành thị) với vật bị chứa đựng(những người sống ở nông thôn và thành thị)
Đọc hai cách diễn đạt đạt sau và trả lời câu hỏi:
Cách 1: Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành tiến lên.
Cách 2: Tất cả nông dân ở nông thôn và công nhân ở các thành phố đều đứng lên.
Trong hai cách diễn đạt trên, cách nào có sức gợi hình, gợi cảm hơn ?
Trả lời:
Cách 1: diễn đạt có giá trị biểu cảm hơn
Cách 2: chỉ thông báo sự kiện không có giá trị biểu cảm.
?
Cách diễn đạt thứ nhất :áo nâu liền với áo xanh/nông thôn cùng với thị thành tiến lên , sử dụng phép hoán dụ.Vậy em hiểu hoán dụ là gì ?
Ghi nhôù:
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng,khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
I.Hoán dụ là gì ?
Bài tập nhanh:
Đàn bà dễ có mấy ta
Đời xưa mấy mặt, đời này mấy gan. (Nguyễn Du)
1. Phép hoán dụ trong câu thơ trên là ?


A
B
Tay, mặt, gan: chỉ con người
Đàn bà: chỉ con người
C
Đời xưa: chỉ xã hội xưa
Sai rồi
Chọn lại
Đúng rồi
Chúc mừng bạn
II.Các kiểu hoán dụ
Đọc các ví dụ sau và trả lời câu hỏi:
a) Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
(Hoàng Trung Thông)
b) Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
(ca dao)
c) Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú,cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
(Tố Hữu)
a) Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
(Hoàng Trung Thông)
Phép hoán dụ trong câu thơ trên thể hiện ở từ ngữ nào?
Bàn tay gợi cho em liên tưởng đến sự vật nào ?
Trả lời:bộ phận của cơ thể con người,công cụ đặc biệt để lao động.
Đó là mối quan hệ gì ?
Trả lời: quan hệ bộ phận toàn thể
b) Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
(ca dao)
1.Một và ba gợi cho em liên tưởng đến cái gì ?
A
B
C
Cây
Rừng
Số lượng ít(rất ít) và nhiều (rất nhiều)
sai
sai
đúng
Vậy mối quan hệ giữa chúng là mối quan hệ gì ?
?
Trả lời: quan hệ giữa số lượng cụ thể và số lượng vô hạn(trừu tượng)
c) Đổ máu gợi cho em liên tưởng đến sự kiện gì ?
A
B
C
Ở Huế bắt đầu chống thực dân Pháp trở lại xâm lược(năm 1947)
Cháu đi liên lạc
Chú,cháu gặp nhau
đúng
sai
sai
Mối quan hệ giữa chúng như thế nào ?
Trả lời:quan hệ dấu hiệu đặc trưng của sự kiện, sự việc và bản thân sự kiện,sự việc.
?
Từ những ví dụ đã phân tích ở phần I và II, hãy liệt kê một số kiểu quan hệ thường được sử dụng để tạo ra phép hoán dụ ?
Ghi nhớ:¯
II.Các kiểu hoán dụ
Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp là:
-Lấy một bộ phận để gọi toàn thể;
-Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
-Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
-Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Bài tập nhanh:
1.Xác định và chỉ rõ mối quan hệ của phép hoán dụ trong khổ thơ :
Em đã sống bởi vì em đã thắng!
Cả nước bên em, quanh giường nệm trắng,
Hát cho em nghe như tiếng mẹ ngày xưa,
Sông Thu Bồn giọng hát đò đưa…(Tố Hữu)
A
B
C
Phép hoán dụ : sông Thu bồn; quan hệ: lấy bộ phận để gọi toàn thể.
Phép hoán dụ: cả nước; quan hệ: lấy vật chứa đựng(cả nước) gọi vật bị chứa đựng(nhân dân Việt Nam sống trên đất nước Việt Nam).
Phép hoán dụ: giường nệm trắng; quan hệ: lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
sai
đúng
sai
III.Luyện tập
1.Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ sau,câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
a)Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói trách.Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể.
(Hồ Chí Minh)
b) Vì lợi ích mười năm phải trồng cây
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.
(Hồ Chí Minh)
c) Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
(Tố Hữu)
d) Vì sao ?trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên Người Hồ Chí Minh
(Tố Hữu)
Trả lời:
a)Phép hoán dụ: làng xóm- chỉ người nông dân; quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng.
b)Phép hoán dụ: mười năm-thời gian trước mắt; trăm năm-thời gian lâu dài; quan hệ giữa cái cụ thể với cái trừu tượng
c)Phép hoán dụ: áo chàm-chỉ người dân Việt Bắc; quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật với sự vật.
d)Phép hoán dụ: trái đất- chỉ nhân loại; quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng.
¯
2.Hoán dụ có gì giống và có gì khác ẩn dụ?cho ví dụ minh họa.
Trả lời:
3.Chính tả(nhớ-viết): Đêm nay Bác không ngủ(từ lần thứ ba thức dậy đến…Bác ngủ không an lòng)
…Lần thứ ba thức dậy -Chú cứ việc ngủ ngon
Anh hốt hoảng giật mình: Ngày mai đi đánh giặc
Bác vẫn ngồi đinh ninh Bác thức thì mặc Bác
Chòm râu im phăng phắc Bác ngủ không an lòng.

Anh vội vàng nằng nặc Bác thương đoàn dân công
-Mời Bác ngủ Bác ơi! Đêm nay ngủ ngoài rừng
Trời sắp sáng mất rồi Rải lá cây làm chiếu
Bác ơi !Mời Bác ngủ! Manh áo phủ làm chăn.
Củng cố và hướng dẫn bài học
*Bài vừa học:
1.Hoán dụ là gì ?
A
B
C
Là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật,, sự việc khác có nét tương đồng để tăng sức biểu cảm cho sự diễn đạt.
Là gọi tên sự vật hiện, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình,gợi cảm cho diễn đạt
Là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Sai rồi
Chọn lại
Đúng rồi
Chúc mừng bạn
2.Trong những câu sau, câu nào không sử dụng phép hoán dụ?
A
B
C
D
Áo chàm đưa buổi phân li
Người cha mái tóc bạc
Ngày Huế đổ máu
Bàn tay ta làm nên tất cả
Sai rồi
Chọn lại
Đúng rồi
Chúc mừng bạn
3.Dòng nào sau đây không nêu đúng tên gọi của những kiểu hoán dụ thường gặp ?
A
B
C
D
E
Lấy bộ phận để gọi toàn thể
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
Chuyển đổi tên gọi của sự vật trên quan hệ tương đồng
Lấy cái cụ thể để gọi tên cái trừu tượng
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
Sai rồi
Chọn lại
Đúng rồi
Chúc mừng bạn
Bài học đến đây là hết. Xin ca?m ơn quý thầy cô đã tham gia dự giờ, ca?m ơn tập thể học sinh lớp 9D Trường THCS D?ng Kh?i.

GV: Lê Ngọc Hưng
Bài học đến đây là hết. Xin ca?m ơn quý thầy cô đã tham gia dự giờ, ca?m ơn tập thể học sinh lớp 6G Trường THCS D?ng Kh?i.

GV: Lê Ngọc Hưng
Bài học đến đây là hết. Xin ca?m ơn quý thầy cô đã tham gia dự giờ, ca?m ơn tập thể học sinh lớp 6G Trường THCS D?ng Kh?i.

GV: Lê Ngọc Hưng
Bài học đến đây là hết. Xin ca?m ơn quý thầy cô đã tham gia dự giờ, ca?m ơn tập thể học sinh lớp 6G Trường THCS D?ng Kh?i.

GV: Lê Ngọc Hưng