Bài 24. Hoán dụ

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG THẦY CÔ
VÀ CÁC EM
TRƯỜNG THCS ĐẠI HỢP
GV: Vũ Thị Thu Trang
Kiểm tra bài cũ
Câu 1 : Ẩn dụ là gì ? Có mấy kiểu ẩn dụ, đó là những kiểu nào ?
Câu 2 : Câu nào sau đây có sử dụng ẩn dụ và cho biết nó thuộc kiểu ẩn dụ nào ?
Quê hương là chùm khế ngọt.
b. Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
c. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác.
d. Vì sao ? Trái Đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người Hồ Chí Minh.
Trả lời : - Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
- Có 4 kiểu ẩn dụ là :
+ Ẩn dụ hình thức ;
+ Ẩn dụ cách thức ;
+ Ẩn dụ phẩm chất ;
+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 82
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
2. Nhận xét:
Áo nâu: người nông dân.
Áo xanh: người công nhân.
Nông thôn: những người sống ở nông thôn.
Thị thành: những người sống ở thành thị.
- Gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của sự vật, hiện tượng, khái niệm khác.
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 82
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
2. Nhận xét:
- Gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của sự vật, hiện tượng, khái niệm khác.
- Có mối quan hệ gần gũi với nhau.
- Tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
- Tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
3. Ghi nhớ:
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
1. Ví dụ: sgk / 83
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
( Hoàng Trung Thông)
b. Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao.
(Ca dao)
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
( Tố Hữu )
Bàn tay là một bộ phận của con người.
Một và ba là từ chỉ số lượng.
Một là từ chỉ số ít, ba là từ chỉ số nhiều.
Đổ máu là chỉ sự thương vong trong chiến tranh.
2. Nhận xét:
b. Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao.
(Ca dao)
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
( Tố Hữu )
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể.
Một và ba là từ chỉ số lượng.
Một là từ chỉ số ít, ba là từ chỉ số nhiều.
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự
vật.
Đổ máu là chỉ sự thương vong trong chiến tranh.
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.

Nông thôn: những người sống ở nông thôn.
Thị thành: những người sống ở thành thị.
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
1. Ví dụ: sgk / 83
2. Nhận xét:
3. Ghi nhớ:
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể;
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng;
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật;
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp là :
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ

Ví dụ :
Cho hai câu thơ sau:
Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thủy
Đang xông lên chống Mĩ tuyến đầu .
(Lê Anh Xuân)
Miền Bắc
(Vật chứa đựng)
những người sống ở miền Bắc.
(vật bị chứa đựng)
Miền Nam
(Vật chứa đựng)
những người sống ở miền Nam.
(vật bị chứa đựng)
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
Đáp án:
Tiết 109
HOÁN DỤ
I. Hoán dụ là gì ?
III. Luyện tập
II. Các kiểu hoán dụ
a. Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm tập thể.
(Hồ Chí Minh)
Bài tập 1 : Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
b. Vì lợi ích mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.
(Hồ Chí Minh)
 Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng (làng xóm – chỉ người sống ở nông thôn).
Quan hệ giữa cái cụ thể với cái trừu tượng (mười năm - thời gian trước mắt; trăm năm – thời gian lâu dài).
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
Bài tập 1 : Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
III. Luyện tập
c) Áo chàm đưa buổi phân ly
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
(Tố Hữu)
 Quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật với sự vật (áo chàm – chỉ người Việt Bắc).
d. Vì sao? Trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người : Hồ Chí Minh.
(Tố Hữu)
 Quan hệ giữa vật chứa dựng với vật bị chứa đựng (Trái Đất – nhân loại).
- Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng sự vật, hiện tượng khác.
- Đều có bốn kiểu.
2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ :
III. Luyện tập
Bài tập 2 : Hoán dụ có gì giống và khác với ẩn dụ ?
Cho ví dụ minh họa ?
- Giống :
- Khác :
Dựa vào quan hệ tương đồng ( nét giống nhau ) cụ thể:
- Hình thức (Về thăm nhà Bác làng sen; Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.)
- Cách thức (Về …thắp … hồng.)
- Phẩm chất (VD : Gần mực thì đen gần đèn thì sáng.)
- Chuyển đổi cảm giác (VD: Ngoài thềm rơi chiếc lá đa .Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.)
Dựa vào quan hệ tương cận (gần gũi ) cuï theå:
Boä phaän - toaøn boä (VD : Bàn tay ta làm nên tất cả … thành cơm.)
Vaät chöùa döïng - vaät bò chöùa ñöïng
(VD : Vì sao ? Trái Đất nặng … Hồ Chí Minh.)
Daáu hieäu cuûa söï vaät - söï vaät
(VD : Áo chàm đưa… nay.)
Cuï theå - tröøu töôïng (VD : Một cây… Ba cây … núi cao.)
Ẩn dụ
Hoán dụ
BÀI TẬP 3- SGK/84
Chính tả ( nghe - viết) : Đêm nay Bác không ngủ ( từ Lần thứ ba thức dậy đến Anh thức luôn cùng Bác ).
ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
… Lần thứ ba thức dậy
Anh hốt hoảng giật mình :
Bác vẫn ngồi đinh ninh
Chòm râu yên phăng phắc

Anh vội vàng nằng nặc ;
- Mời Bác ngủ Bác ơi !
Trời sắp sáng mất rồi
Bác ơi mời Bác ngủ !

Chú cứ việc ngủ ngon
Ngày mai đi đánh giặc
Bác thức thì mặc Bác
Bác ngủ không an lòng


Bác thương đoàn dân công
Đêm nay ngủ ngoài rừng
Rải lá cây làm chiếu
Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm
Làm sao cho khỏi ướt !
Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác
Bác nhìn ngọn lửa hồng
Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức lUôn cùng Bác
( MINH HUỆ)
- Về nhà học bài, xem lại vd, BT và làm BT còn lại.
- Chuẩn bị “Các thành phần chính của câu” cho tiết sau :
+ Đọc và trả lời các câu hỏi của vd ở phần I, II, III.
+ Làm LT.