Bài 24. Hoán dụ

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO MỘC HÓA
NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG THẦY CÔ VỀ DỰ TIẾT THI GIẢNG
TRƯỜNG THCS THỊ TRẤN MỘC HÓA
lớp 6A4
Kiểm tra bài cũ
Câu 1 : Ẩn dụ là gì ? Có mấy kiểu ẩn dụ, đó là những kiểu nào ?
Câu 2 : Câu nào sau đây có sử dụng ẩn dụ và cho biết nó thuộc kiểu ẩn dụ nào ?
Quê hương là chùm khế ngọt.
b. Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
c. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác.
d. Vì sao ? Trái Đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người Hồ Chí Minh.
Ẩn dụ phẩm chất
Trả lời : - Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
- Có 4 kiểu ẩn dụ là : + Ẩn dụ hình thức ;
+ Ẩn dụ cách thức ;
+ Ẩn dụ phẩm chất ;
+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 82
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)
Các từ áo nâu, áo xanh trong ví dụ trên dùng để chỉ ai ?
HOÁN DỤ
Tiết 109
Tiếng Việt
Áo nâu
Chỉ người nông dân
Áo xanh
Chỉ người công nhân
Giữa áo nâu với người nông dân cũng như giữa áo xanh với người công nhân có quan hệ như thế nào ?
Quan hệ gần gũi
Tiết 109
Tiếng Việt
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 82
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.

HOÁN DỤ
Các từ in đậm nông thôn, thị thành trong ví dụ trên dùng để chỉ ai ?
Nông thôn
Những người sống ở nông thôn
Thị thành
Những người sống ở thị thành
Giữa nông thôn với người sống ở nông thôn, cũng như giữa thị thành với người sống ở thị thành có quan hệ như thế nào ?
Quan hệ gần gũi
Tất cả nông dân ở nông thôn và công nhân ở thành phố đều đứng lên .
So sánh hai cách diễn đạt trên, cách nào gợi hình, gợi cảm hơn ?
Cách diễn đạt trong câu thơ hay hơn mang tính tượng hình và biểu cảm.
(Vật bị chứa đựng)
(Vật chứa đựng)
(Vật chứa đựng)
(Vật bị chứa đựng)
Tiết 109
Tiếng Việt
Chỉ người nông dân
Chỉ người công nhân
Quan hệ gần gũi
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 82
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.

HOÁN DỤ
Những người sống ở nông thôn
Những người sống ở thị thành
Quan hệ gần gũi
Cách diễn đạt trong câu thơ hay hơn mang tính tượng hình và biểu cảm.
Hoán dụ là gì và hoán dụ có tác dụng như thế nào ?
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
2. Ghi nhớ : sgk / 82

Tiết 109
Tiếng Việt
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 83
II. Các kiểu hoán dụ
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.
Vậy nó thuộc kiểu hoán dụ gì ?
Quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật với sự vật.
Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng.
Hãy cho biết nó thuộc kiểu hoán dụ gì ?
Tiết 109
Tiếng Việt
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 83
II. Các kiểu hoán dụ
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
( Hoàng Trung Thông)
Từ bàn tay ta để chỉ ai ?
Bàn tay ta : chỉ người lao động.
Giữa bàn tay với sự vật mà nó biểu thị trong ví dụ có quan hệ như thế nào ?
Quan hệ giữa một bộ phận với toàn thể.
Hãy cho biết nó thuộc kiểu hoán dụ gì ?
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể.
b. Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao.
(Ca dao)
Em hiểu các từ một và ba trong ví dụ b như thế nào ?
Một và ba là từ chỉ số lượng.
Một là từ chỉ số ít, ba là từ chỉ số nhiều.
Giữa một và ba với số lượng mà nó biểu thị trong ví dụ b có quan hệ như thế nào ?
Quan hệ giữa cái cụ thể với cái trừu tượng.
Hãy cho biết nó thuộc kiểu hoán dụ gì ?
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
( Tố Hữu )
Em hiểu từ đổ máu trong ví dụ c như thế nào ?
Đổ máu : chỉ chiến tranh.
Giữa đổ máu với hiện tượng mà nó biểu thị trong ví dụ c có quan hệ như thế nào ?
Quan hệ giữa : dấu hiệu của sự vật với sự vật.
Hãy cho biết nó thuộc kiểu hoán dụ gì ?
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.
Tiết 109
Tiếng Việt
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 83
II. Các kiểu hoán dụ
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
b. Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao.
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
d. Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể.
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.
Tiết 109
Tiếng Việt
Từ sự tìm hiểu các ví dụ trên, em hãy cho biết có mấy kiểu hoán dụ ? Đó là những kiểu nào ?
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 83
II. Các kiểu hoán dụ
2. Ghi nhớ : sgk / 83
Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp là :
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể ;
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng ;
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật ;
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.

Tiết 109
Tiếng Việt
HOÁN DỤ
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
Tìm phép hoán dụ có trong câu sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thủy
Đang xông lên chống Mĩ tuyến đầu .
(Lê Anh Xuân)
Miền Bắc
(Vật chứa đựng)
những người sống ở miền Bắc.
(Vật bị chứa đựng)
Miền Nam
(Vật chứa đựng)
những người sống ở miền Nam.
(Vật bị chứa đựng)
Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng
Đáp án :
Tiết 109
Tiếng Việt
HOÁN DỤ
I. Hoán dụ là gì ?
III. Luyện tập
II. Các kiểu hoán dụ
a. Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể.
(Hồ Chí Minh)
Bài tập 1 : Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
b. Vì lợi ít mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ít trăm năm phải trồng người.
(Hồ Chí Minh)
 Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng (làng xóm – chỉ người sống ở trong làng xóm đó).
 Quan hệ giữa cái cụ thể với cái trừu tượng (mười năm - thời gian trước mắt; trăm năm – thời gian lâu dài).
Tiết 109
Tiếng Việt
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
Bài tập 1 : Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
III. Luyện tập
c) Áo chàm đưa buổi phân ly
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
(Tố Hữu)
 Quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật với sự vật (áo chàm – chỉ đồng bào Việt Bắc).
d. Vì sao? Trái Đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người : Hồ Chí Minh.
(Tố Hữu)
 Quan hệ giữa vật chứa dựng với vật bị chứa đựng (Trái Đất – nhân loại).
Tiết 109
Tiếng Việt
Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng sự vật, hiện tượng khác.
2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ :
HOÁN DỤ
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
III. Luyện tập
Bài tập 2 : Hoán dụ có gì giống và khác với ẩn dụ ? Cho ví dụ minh họa ?
Gọi tên sự vật, hiện này bằng tên sự vật hiện tượng khác.
- Tăng sức gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt.
Tiết 109
Tiếng Việt
Hoán dụ :
Dựa vào quan hệ tương đồng ( nét giống nhau ) cuï theå:
- Hình thöùc (VD : Về thăm nhà Bác làng sen; Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.)
- Caùch thöùc (Về …thắp … hồng.)
- Phaåm chaát (VD : Gần mực thì đen gần đèn thì sáng.)
- Chuyển đổi caûm giaùc (VD: Ngoài thềm rơi chiếc lá đa .Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.)
Dựa vào quan hệ tương cận ( gần gũi ) cuï theå:
- Boä phaän - toaøn boä (VD : Bàn tay ta làm nên tất cả … thành cơm.)
- Vaät chöùa döïng - vaät bò chöùa ñöïng
(VD : Vì sao ? Trái Đất nặng… … Hồ Chí Minh.)
- Daáu hieäu cuûa söï vaät - söï vaät
(VD : Áo chàm đưa… nay.)
- Cuï theå - tröøu töôïng (VD : Một cây… Ba cây … núi cao.)
Ẩn dụ :
2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ :
HOÁN DỤ
Khác nhau
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
III. Luyện tập
Tiết 109
Tiếng Việt
1

Điền từ còn thiếu vào dấu …… để hoàn chỉnh đoạn
hoán dụ là gì sau đây ?
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiên tượng, khái niệm
bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác
có quan hệ ……………với nó nhằm tăng sức gợi hình,
gợi cảm cho sự diễn đạt.
gần gũi
Củng cố
2
Có mấy kiểu hoán dụ ? Hãy kể ra ?
Có 4 kiểu hoán dụ là :
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể ;
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng ;
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật ;
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
Củng cố
3
X
Củng cố
4
X
Củng cố
Nối cột A với cột B cho phù hợp
5
Củng cố
- Về nhà học bài, xem lại vd, BT và làm BT còn lại.
- Chuẩn bị “Các thành phần chính của câu” cho tiết sau :
+ Đọc và trả lời các câu hỏi của vd ở phần I, II, III.
+ Làm LT.
Dặn dò
Chào tạm biệt
Kính chuùc quyù Thaày Coâ nhieàu söùc khoûe.
Chuùc caùc em hoïc toát