Bài 24. Hoán dụ

Tiết 101. Tiếng Việt
Hoán dụ
Giáo viên thực hiện: Nguyễn Văn Cư

1. Ẩn dụ là gì ? Cho ví dụ minh hoạ ?
KIỂM TRA BÀI CŨ
Ẩn dụ là gọi tên sự vật này bằng tên sự vật khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Có mấy kiểu ẩn dụ thường gặp ?



Có 4 kiểu ẩn dụ :
- Ẩn dụ hình thức
- Ẩn dụ cách thức
- Ẩn dụ phẩm chất
- Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác


Tìm ẩn dụ trong câu thơ :
“Một tiếng chim kêu sáng cả rừng” . Nó thuộc kiểu ẩn dụ nào sau đây :
a. Ẩn dụ hình thức.
b. Ẩn dụ cách thức.
c. Ẩn dụ phẩm chất.
d. Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
Sai
Sai
Sai
THÍNH GIÁC
THỊ GIÁC
Tiết 101 : Tiếng Việt



HOÁN DỤ
I-Hoán dụ là gì ?
1. T×m hiÓu vÝ dô:
1. Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Các từ ngữ màu đỏ trong câu trên chỉ ai?
- áo nâu
- áo xanh
-Nông thôn
- thị thành
-người nông dân
-người công nhân
-những người sống ở nông thôn
-những người sống ở thành thị
VẾ A
VẾ B
- quan hệ gần gũi -
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Người nông dân
người công nhân
Những người sống ở nông thôn
những người sống ở thành thị
Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên
- áo nâu
ỏo xanh
Nông thôn
thị thành
Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.

Gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này
bằng tên của một sự vật, hiện tượng,
khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó
VẾ A
VẾ B
2- Tất cả nông dân ở nông thôn và công
nhân ở các thành phố đều đứng lên.
1- Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
So sánh tác dụng của hai cách diễn đạt :
Tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này
bằng tên của một sự vật, hiện tượng,
khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó
HOÁN

DỤ
Tiết 101: Tiếng Việt


I. Hoán dụ là gì ?
2. KÕt luËn:
* Ghi nhớ 1/ SGK tr. 82

HOÁN DỤ
II. Các kiểu hoán dụ :
1. T×m hiÓu vÝ dô:
Gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này
bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm
khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức
gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
I-1 Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
-áo nâu
- Nông thôn
người nông dân
những người sống ở nông thôn
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
(dấu hiệu của sự vật)
(s? v?t)
(vật chứa đựng)
(vật bị chứa đựng)
Em đã sống bởi vì em đã thắng
Cả nước bên em, quanh giường nệm trắng .
1a) Bàn tay ta làm nên tất cả Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
Bàn tay
 Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
Người lao động
(bộ phận)
(toàn thể)
Em đã sống bởi vì em đã thắng
Cả nước bên em, quanh giường nệm trắng .
1a) Bàn tay ta làm nên tất cả Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
- Bàn tay ta
 Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
Người lao động
Một câ y
Ba cây
Cái trừu tượng
 Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
(bộ phận)
(toàn thể)

2b) Một cây làm chẳng nên non Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
(Cái trừu tượng)
 Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
(Cái cụ thể )
Số ít
Số nhiều
Một cây
Ba cây

1c) Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
(Tố Hữu)


3/ Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ gọi sự vật
2/ Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
1 / Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
4/ Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Chiến tranh
Các kiểu hoán dụ thường gặp :
Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ gọi sự vật
s? v?t
dấu hiệu của sự vật
3/ Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ gọi sự vật
2/ Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
1 / Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
4/ Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
4/ Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
II- LUYỆN TẬP:
Bài tập 1/ 84:
3/ Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ gọi sự vật
2/ Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
1 / Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
Tiết 101: Tiếng Việt

I- Ho¸n dô lµ g×:
II. C¸c kiÓu ho¸n dô:

* Ghi nhớ 2/ SGK tr. 83
HOÁN DỤ
2. Kết luận:
Tìm hoán dụ trong câu sau:
Em có chân trong đội tuyển học sinh giỏi của trường .
 người
1 / Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
Tìm Ngôi sao may mắn
Lu?t choi
1
2
3
4
5
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3
Nhóm 4
bảng điểm
BT1/84
Luật chơi
Mỗi nhóm lần lượt chọn một ngôi sao.
Có 5 ngôi sao, 4 ngôi tương ứng với 4 câu hỏi, một ngôi sao may mắn (được gấp đôi số điểm)
*Nếu trả lời đúng được 10 điểm, trả lời sai 0đ. * Nếu trả lời sai thì các nhóm khác giành quyền trả lời (bằng cách giơ tay nhanh). Và trả lời đúng được 5 điểm, trả lời sai : 0 điểm.
* Thời gian suy nghĩ là 15 giây.

Chỉ ra phép hoán dụ, xác định quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ đó là gì ?
a) Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể. (Hồ Chí Minh)
1
Thời gian:
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Hết giờ
15
14
13
12
11
Người nông dân
Lấy vật chứa đựng gọi vật bị chứa đựng
Làng xóm 
(vật chứa đựng)
(vật bị chứa đựng)
Chỉ ra phép hoán dụ, kiểu hoán dụ ?
4
Thời gian:
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Hết giờ
11
12
13
14
15
b. Vì lợi ích mười năm phải trồng cây
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.
mười năm  trăm năm
 Lấy cái cụ thể gọi cái trừu tượng.
(thời gian trước mắt)  (thời gian lâu dài )
(cái cụ thể)
(cái trừu tượng)
Thời gian:
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Hết giờ
13
15
14
12
11

c. Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
 Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi tên sự vật.
Chỉ ra phép hoán dụ, xác định quan hệ
giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ ?
2
(dấu hiệu của sự vật) 
(sự vật)
Áo chàm
 người dân Việt Bắc
Thời gian:
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Hết giờ
11
12
13
14
15

d) Vì sao ? Trái Đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên Người : Hồ Chí Minh
Chỉ ra phép hoán dụ, kiểu hoán dụ ?
5
 nhân loại
 Lấy vật chứa đựng gọi vật bị chứa đựng.

(vật chứa đựng)
(vật bị chứa đựng)
Trái Đất
3
Ngôi sao may mắn
Đáp án bài tập 1 sgk/84:

a/ làng xóm → người nông dân
(quan hệ vật chứa đựng -vật bị chứa đựng)
b/ mười năm → thời gian trước mắt.
trăm năm → thời gian lâu dài
(quan hệ cái cụ thể - cái trừu tượng)
c/ áo chàm → người dân Việt Bắc
(quan hệ dấu hiệu sự vật - sự vật.)
d/ Trái Đất → nhân loại
(quan hệ vật chứa đựng -vật bị chứa đựng)
Bài tập 2/ 84

- Hoán dụ có gì giống và khác với ẩn dụ ?  ( trả lời miệng)

- Cho ví dụ minh họa
 ( viết ra bảng nhóm.)

Thảo luận:
Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác.
tương đồng
tương cận
(gần gũi)
ẨN DỤ
-Người Cha
-bảy mươi chín mùa xuân
HOÁN DỤ
Quan hệ
tương cận
Quan hệ tương đồng
Bác Hồ

DẶN DÒ:
Về nhà:
- Thuộc ghi nhớ, tìm thêm ví dụ.
- Soạn bài “Các thành phần chính của câu”
* Chú ý trả lời các câu hỏi:
I. 1,2,3 - II. 2. a,b,c - III. 1/ 93-sgk
Kính Chúc các thầy cô giáo mạnh khoẻ
Hạnh phúc thành đạt!
Chúc Các em học sinh
Chăm ngoan học giỏi !
Xin ch�o t?m bi?t !
Từ “mồ hôi” trong ví dụ sau được dùng để hoán dụ cho sự vật gì ?
“Mồ hôi mà đổ xuống đồng
Lúa mọc trùng trùng sáng cả đồi nương.”
a. Chỉ người lao động.
b. Chỉ công việc lao động.
c. Chỉ quá trình lao động nặng nhọc vất vả.
d. Chỉ kết quả con người thu được trong lao động.
Sai
Sai
Sai

. Cụm từ “miền Nam” được dùng như là một hoán dụ trong trường hợp nào ?

a. Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát.
(Viễn Phương)
b. Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thuỷ
Đang xông lên chống Mĩ tuyến đầu
(Lê Anh Xuân)


sai