Bài 24. Hoán dụ

Câu 2: Câu nào sau đây có sử dụng ẩn dụ và cho biết nó thuộc kiểu ẩn dụ nào ?
a. Quê hương là chùm khế ngọt.
b. Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
c. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác.
Câu 1 : Ẩn dụ là gì ? Có mấy kiểu ẩn dụ, đó là những kiểu nào ?
Trả lời : - Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
- Có 4 kiểu ẩn dụ là :
+ Ẩn dụ hình thức ;
+ Ẩn dụ cách thức ;
+ Ẩn dụ phẩm chất ;
+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
Ẩn dụ phẩm chất
Tiết 101:
Giáo viên: Lê Thị Thanh Bình
I. Hoán dụ là gì?
1. Ví dụ:
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Thị thành
Chỉ người nông dân
Chỉ người công nhân
Áo nâu
Những người sống ở thị thành
Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng
Quan hệ gần gũi
Các từ áo nâu, áo xanh trong câu thơ trên chỉ ai?
Giữa áo nâu với người nông dân và áo xanh với người công nhân có mối quan hệ như thế nào?
Các từ nông thôn và thị thành dùng để chỉ ai?
Giữa nông thôn với những người sống ở nông thôn và thị thành với những người sống ở thị thành có mối quan hệ như thế nào?
Tất cả nông dân ở nông thôn và công nhân ở thành phố đều đứng lên.
So sánh hai cách diễn đạt trên, cách diễn đạt nào gợi hình, gợi cảm hơn?
Cách diễn đạt trong câu thơ hay hơn và gợi cảm hơn.
Nông thôn
Áo xanh
Những người sống ở nông thôn
2. Nhận xét
* Ghi nhớ
Hoán dụ là gọi tên sự vât, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
II. Các kiểu hoán dụ
1. Ví dụ
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.

b. Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
Nhóm 1: Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.

Nhóm 2: Một cây là chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

Nhóm 3 – 4 : Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
Em hiểu các từ gạch chân như thế nào?
Giữa các từ được gạch chân với sự vật mà nó biểu thị có quan hệ với nhau như thế nào?
Thời gian: 3 phút
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.

b. Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
II. Các kiểu hoán dụ
1. Ví dụ
2. Nhận xét
Bàn tay là một bộ phận trên cơ thể con người.
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể.
Một và ba là từ chỉ số lượng.Một là từ chỉ số ít, ba là từ chỉ số nhiều.
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Đổ máu là sự hi sinh, mất mát
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.
d. Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
* Ghi nhớ:
Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp là:
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể.
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
Lấy dấu hiệu của sự vật để goi sự vật.
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
III. Luyện tập
Bài tập 1 ( SGK – 84 )
Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì?
a. Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể.
Quan hệ giữa sự vật chứa đựng với sự vật bị chứa đựng ( làng xóm chỉ người sống ở nông thôn ).
b. Vì lợi ích mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người
Quan hệ giữa cái cụ thể với cái trừu tượng ( mười năm – thời gian trước mắt, trăm năm – thời gian lâu dài ).
Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì?
Bài tập 1 ( SGK – 84 )
III. Luyện tập
c. Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
Quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật với sự vât ( áo chàm – chỉ người Việt Bắc ).
d. Vì sao? Trái Đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên Người: Hồ Chí Minh
Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng ( Trái Đất – nhân loại ).
III. Luyện tập
Bài tập 1 ( SGK – 84 )
Bài tập 2 ( SGK – 84 )
Hoán dụ có gì giống và có gì khác ẩn dụ? Cho ví dụ minh họa.
Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiên tượng khác.
Tăng tính gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

Dựa vào quan hệ tương đồng.
Cụ thể tương đồng về:
Hình thức: Có hàng râm bụt thắp
lên lửa hồng.
Cách thức: Có hàng râm bụt thắp
lên lửa hồng.
Phẩm chất: Người Cha mái tóc bạc.
Chuyển đổi cảm giác: Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng

Dựa vào quan hệ gần gũi.
Cụ thể là gần gũi về:
Bộ phận – toàn thể.
Vật chứa đựng – vật bị chứa
đựng.
Dấu hiệu của sự vật – sự vật.
Cụ thể - trừu tượng
5
3
4
2
1
Xứ sở hoa anh đào
Nước Nhật
Xứ sở sương mù
Nước Anh
Áo dài
Người phụ nữ Việt Nam
Xứ sở hoa tuy-líp
Đất nước Hà Lan
Chân sút
Cầu thủ bóng đá