Bài 24. Hoán dụ

Kiểm tra bài cũ:
Câu hái: Ẩn dụ là gì? Có những kiểu ẩn dụ nào ? Lấy một ví dụ về ẩn dụ.
Tiết 101: Hoán dụ
I. Hoán dụ là gì ?
1.VÝ dô:
2. NhËn xÐt:

Ví dụ: áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên
(Tố Hữu)
? áo nâu, áo xanh: là chỉ những ai?
- áo nâu: chỉ người nông dân.
- áo xanh: chỉ người công nhân.
? Nông thôn, thị thành giúp em liên tưởng đến những ai?
- Nông thôn: liên tưởng đến những người sống ở nông thôn.
- Thị thành: liên tưởng đến những người sống ở thành thị.

Giữa “áo nâu”, “áo xanh”, “nông thôn”, “thị thành” với sự vật được nói đến có mối quan hệ như thế nào?
=>Quan hệ gần gũi
3. K?t lu?n
? Em hiểu thế nào là hoán dụ ?
- Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó.
Tiết 101: Hoán dụ
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ:
2. Nhận xét:
3. Kết luận:
- Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó.
-T¸c dông: lµm t¨ng søc gîi h×nh, gîi c¶m cho sù diÔn ®¹t.
* Ghi nhí1: Sgk/ 82.
*NÕu nãi: TÊt c¶ n«ng d©n ë n«ng th«n vµ c«ng nh©n ë c¸c thµnh phè ®Òu ®øng lªn.
So víi c¸ch nãi cña (Tè H÷u)
¸o n©u liÒn víi ¸o xanh
N«ng th«n cïng víi thÞ thµnh ®øng lªn



Cách nói nào hay hơn ?
Cách diễn đạt trong câu thơ của Tố Hữu hay hơn, có sức gợi hình và biểu cảm hơn.
Hãy nêu tác dụng của phép hoán dụ ?
Tiết 101: Hoán dụ
I. Hoỏn d? l� gỡ ?
II. Các ki?u hoán dụ.
1. Vớ d?:
2. Nhận xét.
a) Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
b) Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
d) Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè

=> Bàn tay - Người lao động
-> Một : số lượng ít .
-> Ba : số lượng nhiều.
=> đổ máu - Chiến tranh
? Các từ màu đỏ trong các ví dụ a, b, c chỉ gì ?
c) �o nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên
=> Nụng thụn: ngu?i s?ng ? nụng thụn
Tiết 101: Hoán dụ





Bàn tay - người lao động

bộ phận
toàn thể
b) một, ba - lượng ít, nhiều
cụ thể
trừu tượng
c) Nông thôn - người sống ở nông thôn
Vật chứa đựng
Vật bị chứa đựng
d) đổ máu - chiến tranh
Dấu hiệu của sự vật
sự vật
? Em thấy giữa “ bàn tay” với sự vật mà nó biểu thị trong ví dụ a có quan hệ gì ?
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ:
1. Ví dụ.
2. Nhận xét:
3. Kết luận:
Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp:
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
? Có mấy kiểu hoán dụ thường gặp ?
? Em thấy giữa “ một và ba” với số lượng mà nó biểu thị trong ví dụ b có quan hệ gì ?
? Em thấy giữa “ nông thôn” với sự vật mà nó biểu thị trong ví dụ c có quan hệ gì ?
? Em thấy giữa “đổ máu” với hiện tượng mà nó biểu thị trong ví dụ d có quan hệ gì ?
Luyện tập
Tiết 101: Hoán dụ
I. Hoỏn d? l� gỡ ?
II.Các ki?u hoán dụ.
III. Luyện tập.
Bài 1:






? Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm tập thể.
( Hồ Chí Minh )
 Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng (làng xóm – chỉ người sống ở nông thôn).
b. Vì lợi ít mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ít trăm năm phải trồng người.
( Hồ Chí Minh )
 Quan hệ giữa cái cụ thể với cái trừu tượng (mười năm - thời gian trước mắt; trăm năm – thời gian lâu dài).
Tiết 101: Hoán dụ




I. Hoán dụ là gì ?
II.Các kiểu hoán dụ.
III. Luyện tập
Bài 1:

c) Áo chàm đưa buổi phân ly
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
( Tố Hữu )
 Quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật với sự vật (áo chàm – chỉ người Việt Bắc).
d. Vì sao? Trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người : Hồ Chí Minh.
(Tố Hữu)
 Quan hệ giữa vật chứa dựng với vật bị chứa đựng (Trái Đất – nhân loại).
Tiết 101: Hoán dụ
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
III. Luyện tập
Bài tập 2 : Hoán dụ có gì giống và khác với ẩn dụ ? Cho ví dụ minh hoạ ?
- Giống nhau :
- Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác.
- Đều làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho diễn đạt.
Tiết 101: Hoán dụ
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
III. Luyện tập:
Bài tập 2
Khác nhau
Ẩn dụ :
Hoán dụ :
Dựa vào quan hệ tương đồng ( nét giống nhau ) cuï theå:
- Hình thöùc (Về thăm nhà Bác làng sen; Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.)
- Caùch thöùc (Về …thắp … hồng.)
- Phaåm chaát (VD : Gần mực thì đen gần đèn thì sáng.)
- Chuyển đổi caûm giaùc (VD: Ngoài thềm rơi chiếc lá đa .Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.)
Dựa vào quan hệ tương cận ( gần gũi ) cuï theå:
Boä phaän - toaøn boä (VD : Bàn tay ta làm nên tất cả … thành cơm.)
Vaät chöùa döïng - vaät bò chöùa ñöïng
(VD : Vì sao ? Trái Đất nặng … Hồ Chí Minh.)
Daáu hieäu cuûa söï vaät - söï vaät
(VD : Áo chàm đưa… nay.)
Cuï theå - tröøu töôïng (VD : Một cây… Ba cây … núi cao.)

Bài tập 3: Tìm hiểu ý nghĩa của từ " miền Nam " trong các câu thơ sau. Chỉ rõ trường hợp nào là hoán dụ và thuộc kiểu hoán dụ nào ?
a) Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát.
b) Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thuỷ Đang xông lên chống Mĩ tuyến đầu.
=> Từ " miền Nam " trong ví dụ a là tên gọi địa lí ( chỉ một vùng ) còn từ " miền Nam " ở ví dụ b chỉ những người dân sống ở miền Nam. Như vậy trường hợp b dùng cách nói hoán dụ, thuộc kiểu hoán dụ: lấy vật chứa đựng gọi cho vật bị chứa đựng.
Về nhà
? H?c b�i, n?m ch?c n?i dung b�i h?c.
?Ho�n th�nh cỏc b�i t?p v�o v?.
? Chu?n b? b�i: Cụ Tụ.

Tiết 101: Hoán dụ