Bài 24. Hoán dụ

PHÒNG GD & ĐT NGỌC HỒI
TRƯỜNG THCS THỊ TRẤN PLEI KẦN
------***------
Người thực hiện: Nguyễn Thị Chuyên

Chỉ ra các phép tu từ đã học trong những câu thơ sau:


1. Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
(Minh Huệ)
2. Cô giáo như mẹ hiền.
3. Kiến
Hành quân
Đầy đường
(Trần Đăng Khoa)
4. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
(Hoàng Trung Thông)
Chỉ ra các phép tu từ đã học trong những câu thơ sau:


1. Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
(Minh Huệ)
2. Cô giáo như mẹ hiền.
3. Kiến
Hành quân
Đầy đường
(Trần Đăng Khoa)
4. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
(Hoàng Trung Thông)
Ẩn dụ
So sánh
Nhân hoá
Bàn tay ta
Tiếng Việt:
+ Hoán dụ là gì? Các kiểu hoán dụ.

+ Phân biệt hoán dụ với ẩn dụ.

+ Bước đầu biết phân tích tác dụng của hoán dụ

+ Bước đầu biết vận dụng hoán dụ trong khi nói và viết bài Tập làm văn.

Trong tiết học này, cô cùng các em cần làm sáng tỏ một số nội dung sau:
Tiếng Việt:
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)
I.HOÁN DỤ LÀ GÌ?
1.Ví dụ:
2.Nhận xét:

- “Áo nâu”:
người nông dân
- “Áoxanh” :
người công nhân
Hình ảnh người nông dân
Hình ảnh người công nhân
Tiếng Việt:
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)
I.HOÁN DỤ LÀ GÌ?
1.Ví dụ:
2.Nhận xét:

- “Áo nâu”:
người nông dân
- “Áo xanh”:
người công nhân
- “Nông thôn”:
những người sống ở nông thôn
- “Thị thành”:
những người sống ở thành thị
Quan hệ gần gũi
1. Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)

2. Người nông dân cùng với người công nhân
Người nông thôn cùng với người thành thị đứng lên.
Cô đọng, giàu hình ảnh, nêu bật được đặc điểm của những người nói đến
So với nghĩa gốc không thay đổi, nhưng sẽ mất đi sự cô đọng, không còn sức gợi hình, gợi cảm.
Tiếng Việt:
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)
I.HOÁN DỤ LÀ GÌ?
1.Ví dụ:
2.Nhận xét:

- “Áo nâu”:
người nông dân
- “Áo xanh”:
người công nhân
- “Nông thôn”:
những người sống ở nông thôn
- “Thị thành”:
những người sống ở thành thị
Quan hệ gần gũi
=> Tăng sức gợi hình, gợi cảm
người nông dân
người công nhân
những người sống ở nông thôn
những người sống ở thành thị


A
B
Từ A nghĩ đến B
Dựa quan hệ gần gũi
Tăng sức gợi hình, gợi cảm
Áo nâu -
Áo xanh -
Nông thôn -
Thị thành -

Tiếng Việt:
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)
I.HOÁN DỤ LÀ GÌ?
1.Ví dụ:
2.Nhận xét:

- “ Áo nâu”:
người nông dân
- “Áo xanh”:
người công nhân
- “Nông thôn”:
những người sống ở nông thôn
- “Thị thành”:
những người sống ở thành thị
Quan hệ gần gũi
Tăng sức gợi hình, gợi cảm
=> Hoán dụ
Tiếng Việt:
I.HOÁN DỤ LÀ GÌ?

Ghi nhớ:
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Ví dụ:
Những bàn chân từ than bụi lầy bùn
Đã đứng dưới ngọn cờ cách mạng.

bàn chân
Tiếng Việt:
I.HOÁN DỤ LÀ GÌ?

II.CÁC KIỂU HOÁN DỤ:
1.Ví dụ:
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
(Tố Hữu)
d. Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
(Ca dao)
Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
(Hoàng Trung Thông)
b. Vì sao? Trái Đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên Người: Hồ Chí Minh.
(Tố Hữu)
Bàn tay ta
Trái Đất
Một
Ba
đổ máu
I. HOÁN DỤ LÀ GÌ ?

II.CÁC KIỂU HOÁN DỤ:
1. Ví dụ:
2. Nhận xét:














a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
(Hoàng Trung Thông)
Bàn tay
Con người
(bộ phận)
(toàn thể)
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
b. Vì sao? Trái Đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên Người: Hồ Chí Minh.
(Tố Hữu)
Trái Đất
(Vật chứa đựng)
Những người sống trên Trái Đất
(Vật bị chứa đựng)
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật
bị chứa đựng
Tiếng Việt:
I. HOÁN DỤ LÀ GÌ ?

Ghi nhớ: SGK
II. CÁC KIỂU HOÁN DỤ:
1. Ví dụ:
2. Nhận xét:














- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật
bị chứa đựng
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
(Tố Hữu)
đổ máu
(dấu hiệu của sự vật)
chiến tranh
(sự vật)
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
d. Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
(Ca dao)
Một
số ít
Ba
số nhiều
(cụ thể)
(trừu tượng)
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu
tượng
Tiếng Việt:
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
Ba
Ba
Ba
Một
Ba
Một
Ba
I. HOÁN DỤ LÀ GÌ ?
II. CÁC KIỂU HOÁN DỤ
Tiếng Việt:
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Ghi nhớ:
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Ghi nhớ:
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Ghi nhớ:
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Ghi nhớ:
I. HOÁN DỤ LÀ GÌ ?
II. CÁC KIỂU HOÁN DỤ
III. LUYỆN TẬP:
Bài 1: Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì.
Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể.
(Hồ Chí Minh )
b. Vì lợi ích mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.
(Hồ Chí Minh )
người nông dân
=> Quan hệ giữa vật chứa đựng và vật bị chứa đựng
Mười năm: thời gian trước mắt
Trăm năm: thời gian lâu dài
=> Quan hệ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng
Tiếng Việt:
Làng xóm
Làng xóm
Làng xóm
mười năm
trăm năm
I. HOÁN DỤ LÀ GÌ ?
II. CÁC KIỂU HOÁN DỤ
III. LUYỆN TẬP:
So sánh sự giống nhau và khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ?
Tiếng Việt:
So sánh sự giống nhau và khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ?
I. HOÁN DỤ LÀ GÌ ?
II. CÁC KIỂU HOÁN DỤ
III. LUYỆN TẬP:
Ẩn dụ
Hoán dụ
Khác
Giống
Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật hiện tượng khác
Dựa vào quan hệ tương đồng. Cụ thể là tương đồng về:
hình thức
cách thức thực hiện
phẩm chất
cảm giác
Dựa vào quan hệ tương cận. Cụ thể:
bộ phận- toàn thể
vật chứa đựng- vật bị chứa đựng
dấu hiệu của sự vật- sự vật
cụ thể- trừu tượng

Tiếng Việt:


- Hoán dụ là gì? Lấy ví dụ minh hoạ.
- Các kiểu hoán dụ
- Làm các bài tập 1cd; 3.
- Viết một đoạn văn ngắn chủ đề tự chọn trong đó có sử dụng hoán dụ.
- Chuẩn bị bài : Tập làm thơ bốn chữ ( tìm hiểu về số chữ trong mỗi câu thơ, cách gieo vần… )