Bài 24. Hoán dụ

NGỮ VĂN 6
GV: CHÂU THỊ NGỌC THỌ
Kiểm tra bài cũ
Câu 1 : Ẩn dụ là gì ? Có mấy kiểu ẩn dụ, đó là những kiểu nào ?
Câu 2 : Câu nào sau đây có sử dụng ẩn dụ và cho biết nó thuộc kiểu ẩn dụ nào ?
Quê hương là chùm khế ngọt.
b. Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
c. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác.
d. Vì sao ? Trái Đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người Hồ Chí Minh.
Ẩn dụ phẩm chất
Trả lời : - Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
- Có 4 kiểu ẩn dụ là :
+ Ẩn dụ hình thức ;
+ Ẩn dụ cách thức ;
+ Ẩn dụ phẩm chất ;
+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
Áo nâu
Chỉ người nông dân
Áo xanh
Chỉ người công nhân
Quan hệ gần gũi
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 82
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.

Các từ áo nâu, áo xanh trong vd trên dùng để chỉ ai ?
HOÁN DỤ
Tiết 103
Giữa áo nâu với người nông dân và giữa áo xanh với người công nhân có quan hệ như thế nào ?
Các từ in đậm nông thôn, thị thành trong vd trên dùng để chỉ ai ?
Nông thôn
Thị thành
Những người sống ở nông thôn
Những người sống ở thị thành
Giữa nông thôn với người sống ở nông thôn có quan hệ như thế nào ?
Giữa thị thành với người sống ở thị thành có quan hệ như thế nào ?
Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng
Tất cả nông dân ở nông thôn và công nhân ở thành phố đều đứng lên .
So sánh hai cách diễn đạt trên, cách nào gợi hình, gợi cảm hơn ?
Cách diễn đạt trong câu thơ hay hơn mang tính tượng hình và biểu cảm.
Chỉ người nông dân
Chỉ người công nhân
Quan hệ gần gũi
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 82
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.

HOÁN DỤ
Tiết 103
Những người sống ở nông thôn
Những người sống ở thị thành
Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng
Cách diễn đạt trong câu thơ hay hơn mang tính tượng hình và biểu cảm.
Hoán dụ là gì và hoán dụ có tác dụng như thế nào ?
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
2. Ghi nhớ : sgk / 82

I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 83
II. Các kiểu hoán dụ
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
( Hoàng Trung Thông)
b. Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao.
(Ca dao)
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
( Tố Hữu )
Em hiểu các từ in đậm trong ví dụ như thế nào ?
Bàn tay là một bộ phận của con người.
Một và ba là từ chỉ số lượng.
Một là từ chỉ số ít, ba là từ chỉ số nhiều.
Đổ máu là chỉ sự thương vong trong chiến tranh.
Giữa bàn tay với sự vật mà nó biểu thị trong ví dụ a có quan hệ như thế nào ?
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể.
Một và ba là từ chỉ số lượng.
Một là từ chỉ số ít, ba là từ chỉ số nhiều.
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Giữa một và ba với số lượng mà nó biểu thị trong ví dụ b có quan hệ như thế nào ?
Giữa đổ máu với hiện tượng mà nó biểu thị trong ví dụ c có quan hệ như thế nào ?
Đổ máu là chỉ sự thương vong trong chiến tranh.
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 83
II. Các kiểu hoán dụ
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
b. Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao.
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể.
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.
d. Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Giữa nông thôn, thị thành với đối tượng mà nó biểu thị có quan hệ như thế nào ?
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ: sgk / 83
II. Các kiểu hoán dụ
2. Ghi nhớ : sgk / 83
Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp là :
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể ;
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng ;
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật ;
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.

I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
Tìm phép hoán dụ có trong câu sau và cho biết nó thuộc kiểu hoán dụ nào (cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ) ?
Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thủy
Đang xông lên chống Mĩ tuyến đầu .
(Lê Anh Xuân)
Miền Bắc
(Vật chứa đựng)
những người sống ở miền Bắc.
(vật bị chứa đựng)
Miền Nam
(Vật chứa đựng)
những người sống ở miền Nam.
(vật bị chứa đựng)
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
Đáp án :
Tiết 103
HOÁN DỤ
I. Hoán dụ là gì ?
III. Luyện tập
II. Các kiểu hoán dụ
a. Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm tập thể.
(Hồ Chí Minh)
Bài tập 1 : Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
b. Vì lợi ích mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.
(Hồ Chí Minh)
 Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng (làng xóm – chỉ người sống ở nông thôn).
 Quan hệ giữa cái cụ thể với cái trừu tượng (mười năm - thời gian trước mắt; trăm năm – thời gian lâu dài).
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
Bài tập 1 : Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
III. Luyện tập
c) Áo chàm đưa buổi phân ly
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
(Tố Hữu)
 Quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật với sự vật (áo chàm – chỉ người Việt Bắc).
d. Vì sao? Trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người : Hồ Chí Minh.
(Tố Hữu)
 Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng (Trái Đất – nhân loại).
III. LUYỆN TẬP
2. Hoán dụ có gì giống và có gì khác ẩn dụ? Cho VD minh họa.
Giống : gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật hiện tượng khác.

Khác:
Ẩn dụ:
Dựa vào quan hệ tương đồng ( nét gi?ng nhau) cụ thể:
- Hình thức,
- Cách thức,
- Phẩm chất,
- Chuyển đổi cảm giác.
Hoán dụ:
Dựa vào quan hệ tương cận (gần gũi) cụ thể:
Bộ phận_ toàn thể.
Vật chứa dựng _ vật bị chứa đựng.
Dấu hiệu của sự vật _ sự vật.
Cụ thể _ trừu tượng.
Hoán dụ :
Dựa vào quan hệ tương đồng ( nét giống nhau ) cuï theå:
- Hình thöùc (Về thăm nhà Bác làng sen; Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.)
- Caùch thöùc (Về …thắp … hồng.)
- Phaåm chaát (VD : Gần mực thì đen gần đèn thì sáng.)
- Chuyển đổi caûm giaùc (VD: Ngoài thềm rơi chiếc lá đa .Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.)
Dựa vào quan hệ tương cận ( gần gũi ) cuï theå:
Boä phaän - toaøn boä (VD : Bàn tay ta làm nên tất cả … thành cơm.)
Vaät chöùa döïng - vaät bò chöùa ñöïng
(VD : Vì sao ? Trái Đất nặng … Hồ Chí Minh.)
Daáu hieäu cuûa söï vaät - söï vaät
(VD : Áo chàm đưa… nay.)
Cuï theå - tröøu töôïng (VD : Một cây… Ba cây … núi cao.)
Ẩn dụ :
2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ :

Cho ví dụ

Từ “mồ hôi” trong ví dụ sau được dùng để hóan dụ cho sự vật gì ?
Mồ hôi mà đổ xuống đồng
Lúa mọc trùng trùng sáng cả đồi nương.
a.Chỉ người lao động.
b.Chỉ công việc lao động.
c.Chỉ quá trình lao động nặng nhọc vất vả.
d.Chỉ kết quả con người thu được trong lao động.

Sai
Sai
Sai
. Cụm từ “miền Nam” được dùng như là một hoán dụ trong trường hợp nào ?

a. Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát.
(Viễn Phương)
b. Gửi miền Bắc lòng miền Nam
chung thuỷ
Đang xông lên chống Mĩ tuyến đầu
(Lê Anh Xuân)


sai
a.Một mặt người bằng mười mặt của.
b.Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
c.Thương người như thể thương thân.
d.Sẩy đàn tan nghé.
Chọn câu đúng nhất có hình
thức hóan dụ :

sai
sai
sai
5. Dặn dò:


_ Về nhà học bài, làm bài tập còn lại.
_ Chuẩn bị bài mới: "Tập làm thơ 4 chữ"