Bài 24. Hoán dụ

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG THẦY CÔ VỀ DỰ CHUYÊN ĐỀ CỤM
HOÁN DỤ
Tiết 101
Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi: Ẩn dụ là gì? Có mấy kiểu ẩn dụ, đó là những kiểu nào?
Trả lời : - Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
- Có 4 kiểu ẩn dụ là:
+ Ẩn dụ hình thức;
+ Ẩn dụ cách thức;
+ Ẩn dụ phẩm chất;
+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
Áo nâu
Chỉ người nông dân
Áo xanh
Chỉ người công nhân
Quan hệ gần gũi
I. Hoán dụ là gì?
1. Ví dụ:
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)
Các từ áo nâu, áo xanh trong vd trên dùng để chỉ ai ?
HOÁN DỤ
Tiết 101
Giữa áo nâu với người nông dân và giữa áo xanh với người công nhân có quan hệ như thế nào ?
Các từ in đậm nông thôn, thị thành trong vd trên dùng để chỉ ai ?
Nông thôn
Thị thành
Những người sống ở nông thôn
Những người sống ở thị thành
Giữa nông thôn với người sống ở nông thôn ,giữa thị thành với người sống ở thị thành có quan hệ như thế nào ?
Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng
Tất cả nông dân ở nông thôn và công nhân ở thành phố đều đứng lên .
So sánh hai cách diễn đạt trên, cách diễn đạt nào hay hơn?
Cách diễn đạt trong câu thơ hay hơn, mang tính tượng hình và biểu cảm hơn.
2.Nhận xét
I. Hoán dụ là gì?
1. Ví dụ:
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)
HOÁN DỤ
Tiết 101
Hoán dụ là gì? hoán dụ có tác dụng như thế nào?
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
3. Kết luận:

2.Nhận xét
I. Hoán dụ là gì?
1. Ví dụ:
II. Các kiểu hoán dụ
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
( Hoàng Trung Thông)
b. Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao.
(Ca dao)
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
(Tố Hữu )
Em hiểu các từ in đậm trong ví dụ như thế nào ?
Bàn tay là một bộ phận của con người.
Một và ba là từ chỉ số lượng.
Một là từ chỉ số ít, ba là từ chỉ số nhiều.
Đổ máu là chỉ sự thương vong trong chiến tranh.
Giữa bàn tay với sự vật mà nó biểu thị trong ví dụ a có quan hệ như thế nào ?
Bộ phận - toàn thể.
Một và ba là từ chỉ số lượng.
Một là từ chỉ số ít, ba là từ chỉ số nhiều.
Cái cụ thể - cái trừu tượng
Giữa một và ba với số lượng mà nó biểu thị trong ví dụ b có quan hệ như thế nào ?
Giữa đổ máu với hiện tượng mà nó biểu thị trong ví dụ c có quan hệ như thế nào ?
Đổ máu là chỉ sự thương vong trong chiến tranh.
Dấu hiệu của sự vật - sự vật.
2.Nhận xét
HOÁN DỤ
HOÁN DỤ
Tiết 101
I. Hoán dụ là gì ?
1. Ví dụ:
II. Các kiểu hoán dụ
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
b. Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại lên hòn núi cao.
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
Bộ phận - toàn thể.
Cái cụ thể - cái trừu tượng
Dấu hiệu của sự vật - sự vật.
d. Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Giữa nông thôn, thị thành với đối tượng mà nó biểu thị có quan hệ như thế nào ?
Vật chứa đựng - vật bị chứa đựng.
2.Nhận xét
HOÁN DỤ
I. Hoán dụ là gì ?
Ví dụ:
II. Các kiểu hoán dụ
3.Kết luận
Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp là :
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể ;
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng ;
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật ;
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.

2.Nhận xét
Có mấy kiểu hoán dụ? Đó là những kiểu nào?
HOÁN DỤ
Tiết 101
I. Hoán dụ là gì ?
III. Luyện tập
II. Các kiểu hoán dụ
a. Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm tập thể.
(Hồ Chí Minh)
Bài tập 1 : Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
b. Vì lợi ít mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ít trăm năm phải trồng người.
(Hồ Chí Minh)
HOÁN DỤ
c. Áo chàm đưa buổi phân ly
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
(Tố Hữu)
d. Vì sao? Trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người : Hồ Chí Minh.
(Tố Hữu)
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
Bài tập 1 : Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ?
III. Luyện tập
c. Áo chàm  Quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật với sự vật (áo chàm – chỉ người Việt Bắc).
d. Trái đất  Quan hệ giữa vật chứa dựng với vật bị chứa đựng (Trái Đất – nhân loại).
HOÁN DỤ
a. Làng xóm Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng (làng xóm – chỉ người sống ở nông thôn).
b. Mười năm, trăm năm Quan hệ giữa cái cụ thể với cái trừu tượng (mười năm - thời gian trước mắt; trăm năm – thời gian lâu dài).
2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ :
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
III. Luyện tập
Bài tập 2 : Hoán dụ có gì giống và khác với ẩn dụ ? Cho ví dụ minh họa ?
HOÁN DỤ
- Giống nhau :
- Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng sự vật, hiện tượng khác.
- Tăng sức gợi hình, gợi cảm.
Hoán dụ :
Dựa vào quan hệ tương đồng ( nét giống nhau ) cụ thể:
- Hình thức (Về thăm nhà Bác làng sen; Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.)
- Cách thức (Về …thắp … hồng.)
- Phẩm chất (VD : Gần mực thì đen gần đèn thì sáng.)
- Chuyển đổi cảm giác (VD: Ngoài thềm rơi chiếc lá đa .Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.)
Dựa vào quan hệ tương cận ( gần gũi ) cụ thể:
Bộ phận - toàn thể (VD : Bàn tay ta làm nên tất cả … thành cơm.)
Vật chứa dựng – vật bị chứa đựng
(VD : Vì sao ? Trái Đất nặng … Hồ Chí Minh.)
Dấu hiệu của sự vật - sự vật
(VD : Áo chàm đưa… nay.)
Cụ thể - trừu tượng (VD : Một cây… Ba cây … núi cao.)
Ẩn dụ :
2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ :
Khác nhau
I. Hoán dụ là gì ?
II. Các kiểu hoán dụ
III. Luyện tập
Bài tập 2 :
HOÁN DỤ
Luật chơi
1
2
3
4
5
NGÔI SAO MAY MẮN !
12
LUẬT CHƠI:
Có 5 ngôi sao, trong đó là 4 ngôi sao ẩn chứa 4 câu hỏi tương ứng và 1 ngôi sao may mắn.
Mỗi nhóm lần lượt chọn một ngôi sao.
* Nếu nhóm chọn ngôi sao và trả lời đúng câu hỏi ẩn sau ngôi sao thì được 5 điểm, nếu trả lời sai không được điểm.
* Nếu nhóm chọn ngôi sao ẩn sau là ngôi sao may mắn sẽ được cộng 10 điểm và được chọn ngôi sao tiếp theo để tham gia trả lời câu hỏi.
* Nếu nhóm chọn trả lời sai thì các nhóm khác dành quyền trả lời (bằng cách giơ tay). Nếu trả lời đúng được 5 điểm, trả lời sai không được điểm.
13
1
14

Điền từ còn thiếu vào dấu …… để hoàn chỉnh khái niệm
hoán dụ là gì sau đây ?
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiên tượng, khái niệm
bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác
có quan hệ ……………với nó nhằm tăng sức gợi hình,
gợi cảm cho sự diễn đạt.
gần gũi
4
15
Có mấy kiểu hoán dụ ? Hãy kể ra ?
Có 4 kiểu hoán dụ là :
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể ;
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng ;
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật ;
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
2
16
Đầu xanh  chỉ những người trẻ tuổi.
Má hồng  chỉ những người con gái
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật .
5

17
Cả nước  những người sống trên đất nước ta.
Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng
3
Ngôi sao may mắn !
Chúc mừng bạn được tặng 10 điểm.
18
Hướng dẫn về nhà.
- Về nhà học bài, xem lại vd, BT và làm BT còn lại.
- Chuẩn bị “Các thành phần chính của câu” cho tiết sau :
+ Đọc và trả lời các câu hỏi của vd ở phần I, II, III.