Bài 24. Hoán dụ

Tiết 101: HOÁN DỤ
I.HOÁN DỤ LÀ GÌ?
A.VÍ DỤ:
1.Các từ ngữ in đậm trong câu thơ sau chỉ ai?
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.

(Tố Hữu)
TRẢ LỜI
Áo nâu: chỉ những người nông dân
Áo xanh: chỉ những người công nhân.
Nông thôn: chỉ những người sống ở nông thôn
Thị thành: chỉ những người sống ở thành thị
2.Giữa áo nâu, áo xanh, nông thôn, thị thành với sự vật được chỉ có mối quan hệ như thế nào?
Trả lời
- Giữa áo nâu và người nông dân, giữa áo xanh và người công nhân có mối quan hệ dựa vào dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
- Giữa nông thôn và những người sống ở nông thôn, giữa thị thành và những người sống ở thành thị dựa vào quan hệ giữa vật chứa đựng và vật bị chứa đựng.


Trả lời
ngắn gọn, tăng tính hình ảnh, hàm súc
3. Hãy nêu tác dụng của cách diễn đạt này!
B.GHI NHỚ

Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó, nhằm tăng sức gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt.
II.CÁC KIỂU HOÁN DỤ
A.VÍ DỤ:
1. Em hiểu các từ ngữ in đậm dưới đây như thế nào?

a, Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
(Hoàng Trung Thông)
b, Một cây làm chẳng nên non Ba cây chụm lại nên hòn núi cao. (Ca dao)
c, Ngày Huế đổ máu Chú Hà Nội về Tình cờ chú cháu Gặp nhau Hàng Bè. (Tố Hữu)
Trả lời:
-Bàn tay chỉ người lao động
-Một (số lượng cụ thể) chỉ số ít
-Ba(số lượng cụ thể) chỉ số nhiều
Đổ máu chỉ chiến tranh
2.Giữa bàn tay với sự vật mà nó biểu thị trong ví dụ a, một và ba với số lượng mà nó biểu thị trong ví dụ b, đổ máu với hiện tượng mà nó biểu thị trong ví dụ c,có quan hệ như thế nào ?
Trả lời:
Bàn tay -người lao động:Lấy bộ phận để gọi toàn thể
Một, ba-số ít, số nhiều: Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Đổ máu-chiến tranh:Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật


3.Từ những ví dụ đã phân tích ở phần I và II,hãy liệt kê một số kiểu quan hệ thường được sử dụng để tạo ra phép hoán dụ.
B.Ghi nhớ:
Có 4 kiểu hoán dụ thường gặp là:

-Lấy một bộ phận để gọi toàn thể; -Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng ; -Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật; -Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng;
III.LUYỆN TẬP
Bài 1:Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì?
a,Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể.
(Hồ Chí Minh)
Trả lời
Làng xóm-người nông dân:
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.


b,Vì lợi ích mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.
Trả lời
Mười năm(số lượng cụ thể) -thời gian trước mắt
Trăm năm(số lượng cụ thể) -thời gian lâu dài.
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
c,Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay. (Tố Hữu)
Trả lời:
Áo chàm-người Việt Bắc:
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
d,Vì sao? Trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người: Hồ Chí Minh
(Tố Hữu)
Trả lời
Trái đất- nhân loại:lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
Bài 2:Hoán dụ có gì giống và có gì khác ẩn dụ?
Giống:Gọi tên sự vật hiện tượng này bằng tên sự vật hiện tượng khác.
Khác: Ẩn dụ dựa vào quan hệ tương đồng về hình thức ,cách thức…
Hoán dụ dựa vào quan hệ tương cận:vật chứa đựng-vật bị chứa đựng,cụ thể-trừu tượng…