Bài 24. Hoán dụ

KIỂM TRA BÀI CŨ:
1. Ẩn dụ là gì? Hãy nêu tác dụng của ẩn dụ ? Cho ví dụ minh hoạ ?
Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng
này bằng tên sự vật, hiện tượng khác
có nét tương đồng với nó nhằm tăng
sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn
đạt.

2. Có bao nhiêu kiểu ẩn dụ ? Hãy trình bày các kiểu ẩn dụ đó.
Có bốn kiểu ẩn dụ thường gặp là :
- Ẩn dụ hình thức;
- Ẩn dụ cách thức;
- Ẩn dụ phẩm chất;
- Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác
Tiết 107
TIẾNG VIỆT
HOÁN DỤ

I. Hoán dụ là gì ?
1/Ví dụ
1
- Áo nâu – Nông dân
- Áo xanh – Công nhân
- Nông thôn – Những người sống ở quê
- Thị thành - Những người sống ở thành phố

Áo nâu liền với áo xanh,
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Các từ : áo nâu , áo xanh , nông thôn, thị thành dùng để chỉ ai?
Chúng có quan hệ như thế nào với sự vật được nói đến?
=>Quan hệ gần gũi
Tác dụng:
Làm tăng sức gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt
=> Hoán dụ
Hãy nêu tác dụng của cách diễn đạt này ?
Vậy thế nào hoán dụ ?
2. Ghi nhớ
Hoán dụ là gọi tên sự vật hiện tượng ,khái niệm
bằng tên của sự vật , hiện tượng ,khái niệm khác
Có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình
gợi cảm cho sự diễn đạt.
Bài tập nhanh:
Xác định biện pháp hoán dụ có trong 2 ví dụ sau:
VD1: Những bàn chân từ than bụi lầy bùn,
Đã đứng dưới mặt trời cách mạng.
(Ta đi tới - Tố Hữu)
VD2: Núi không đè nổi vai vươn tới,
Lá ngụy trang reo với gió đèo.
(Lên Tây Bắc- Tố Hữu)
VD1: “Bàn chân” (bộ phận của cơ thể) biểu thị con người lao động nghèo khổ bị áp bức, từ “than bụi lầy bùn” đã quật khởi đứng lên làm cách mạng. Công, nông là đội quân chủ lực của cách mạng.
VD2: “vai” là bộ phận của con người để mang vác, gánh gồng-> “vai” là một hoán dụ nghệ thuật thể hiện ý chí chiến đấu kiên cường, tinh thần vượt gian khổ quyết tâm vượt lên dốc núi đèo cao của anh bộ đội trong kháng chiến chống Pháp với tinh thần lạc quan yêu đời.
II.Các kiểu hoán dụ :

a
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
Các từ in màu đỏ ở 3 ví dụ a,b,c chỉ gì ?
1. Ví dụ:
b
Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè
(Tố Hữu)
c
Bàn tay - Người lao động
- Một : số lượng ít .
- Ba : số lượng nhiều.
- Huế - Người dân ở Huế
- Đổ máu - Chiến tranh
Bàn tay - Người lao động
->Bộ phận – Toàn thể
a
Em thấy giữa sự vật được biểu thị trong 3ví dụ a,b,c,và hiện tượng mà nó biểu thị có quan hệ gì ?
II.Các kiểu hoán dụ :
1. Ví dụ
b
c
- Một : số lượng ít .
- Ba : số lượng nhiều.
->Cái cụ thể - cái trừu tượng
- Huế - Người dân ở Huế
->Vật chứa đựng - Vật bị chứa đựng
- Đổ máu - Chiến tranh
->Dấu hiệu - Sự vật
2. Ghi nhớ: Có 4 kiểu hoán dụ thường gặp là:
Từ những ví dụ đã phân tích ở bài phần I và phần II, có mấy kiểu hoán dụ ?
Lấy bộ phận để gọi toàn thể
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Bài tập thảo luận (01’)
Hoán dụ có gì giống và có gì khác ẩn dụ?
Cho ví dụ minh họa?

BÀI 1
III. LUYỆN TẬP
Tiết 107 : HOÁN DỤ
Chỉ ra phép hoán dụ trong câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì?
a
b
c
d
-Làng xóm – Người nông dân
-> Vật chứa đựng- vật bị chứa đựng.
- Mười năm : Thời gian trước mắt
- Trăm năm : Thời gian lâu dài
->Cái cụ thể- Cái trừu tượng.
- Áo chàm- Đồng bào Việt Bắc.
->Dấu hiệu - Sự vật.
- Trái Đất – Đông đảo những người sống trên trái đất.
->Vật chứa đựng- Vật bị chứa đựng.
Bài tập củng cố:
1.Dòng nào sau đây không nêu đúng tên gọi của những kiểu hoán dụ thường gặp?
A. Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
B. Lấy bộ phận để gọi toàn thể.
C. Chuyển đổi tên gọi của vật trên quan hệ tương đồng.
D. Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
E. Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
2. Trong những trường hợp sau trường hợp nào không dùng phép hoán dụ?
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác. (Viễn Phương)
Miền Nam đi trước về sau. (Tố Hữu)
C. Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thuỷ. (Tố Hữu)
D. Hình ảnh miền Nam luôn ở trong trái tim tôi. (Hồ Chí Minh)

A
C