Bài 24. Hoán dụ

Chào mừng quý thầy cô và các em
KIỂM TRA BÀI CŨ:
Câu 1: Ẩn dụ là gì? Tác dụng của việc sử dụng ẩn dụ? Cho ví dụ?
Câu 2: Xác định ẩn dụ trong ví dụ sau:
Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng
Câu 1:
- Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó.
- Tác dụng: Làm cho câu văn, câu thơ có tình hàm xúc, tăng tính gợi hình, gợi cảm.
Câu 2: Xác định ẩn dụ trong ví dụ sau:
Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng
Từ ẩn dụ: mực, đèn
+ Mực: tương đồng về sự tối tăm, xấu xa
+ Đèn: tương đồng về sự sáng sủa, cái hay, cái tốt
HOÁN DỤ
Tiết: 105
I. BÀI HỌC
1. Khái niệm hoán dụ.
Ví dụ: SGK/ T82
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Các từ “áo nâu”, “áo xanh” chỉ ai?
Áo nâu
Áo xanh
Chỉ người công nhân
Chỉ người nông dân
Đặc điểm, tính chất
Sự vật có đặc điểm, tính chất đó
Áo và người có quan hệ gần gũi
HOÁN DỤ
1. Khái niệm Hoán dụ
+ Áo nâu: chỉ những người nông dân.
+ Áo xanh: chỉ những người công nhân.
Nông thôn
Thị thành
Những người sống ở thị thành
Những người sống ở nông thôn
Vật bị chứa đựng
Vật chứa đựng
Nơi sống và người sống có quan hệ gần gũi.
Các từ “nông thôn”, “thị thành” chỉ ai?
Ví dụ: SGK/ T82
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
HOÁN DỤ
1. Khái niệm Hoán dụ
+ Áo nâu: chỉ những người nông dân.
+ Nông thôn: chỉ những người sống ở nông thôn.
+ Thị thành: chỉ những người sống ở thành thị.
+ Áo xanh: chỉ những người công nhân.
 Quan hệ gần gũi.
 Hoán dụ.
HOÁN DỤ
I. BÀI HỌC
1. Khái niệm hoán dụ
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác có quan hệ gần gũi với nó.

HOÁN DỤ

BÀI HỌC
2. Tác dụng của hoán dụ.
THẢO LUẬN CẶP ĐÔI
Em hãy so sánh hai cách nói sau đây, cách nói nào hay hơn? Vì sao?
Cách 1:
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Cách 2:
Tất cả nông dân và công nhân, người dân ở nông thôn và thành phố đều đứng lên.
Có giá trị gợi hình và biểu cảm cao.
Có giá trị thông báo sự kiện, không có giá trị biểu cảm.
Hoán dụ
Gợi hình ảnh nhân dân cả nước đứng lên đánh giặc.
Nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
I. BÀI HỌC
2. Tác dụng của Hoán dụ
Ví dụ: Đường hoa son phấn đợi
Áo gấm sênh sang về
(Vũ Hoàng Chương)
Bàn tay vàng, cây bút trẻ,...
* Các kiểu Hoán dụ
Có bốn kiểu Hoán dụ thường gặp:
Lấy bộ phận để chỉ toàn thể.
Ví dụ: Đầu xanh  có tội tình gì
Má hồng  đến quá nửa thì chưa thôi
Đầu xanh người còn trẻ.
Má hồng người phụ nữ đẹp.

Con người (toàn thể)
Bộ phận cơ thể
người
Quan hệ gần gũi
* Các kiểu Hoán dụ
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chưa đựng
Ví dụ:
Vì sao? Trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên Người: Hồ Chí Minh
Trái đất những con người sống trên trái đất.

Vật chứa đựng
Vật bị chứa đựng
* Các kiểu Hoán dụ
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.
Ví dụ:
Sen tàn, cúc lại nở hoa
Sầu dài ngày ngắn, đông đà sang xuân.

Sen tàn và cúc nở các sự vật hiện tượng mang dấu
hiệu chỉ mùa.

Có quan hệ gần gũi, ngụ ý chỉ thời gian
* Các kiểu hoán dụ
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
 Số lượng ít. (ít cây  đơn lẻ)
Cụ thể
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
Ba
Một
 Số lượng nhiều. (nhiều cây  Đoàn kết)
Cụ thể
Trừu tượng (nghĩ, liên tưởng)
Trừu tượng (nghĩ, liên tưởng)
 Đoàn kết tạo nên sức mạnh.
HOÁN DỤ
Khái niệm
Gọi tên sự vật, hiện tượng khái niệm này bằng tên sự vật hiện tượng khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó
Vd: Áo nâu liền với áo xanh
Tác dụng
Tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt
Cách sử dụng
Khi nói và viết
Phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp
III. LUYỆN TẬP
Bài tập 1: Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau mà cho biết mối quan hệ.
THẢO LUẬN NHÓM
Nhóm 1,2:
a. Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách.Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể.
(Hồ Chí Minh )
Nhóm 3,4
Vì lợi ích mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.
(Hồ Chí Minh )
Nhóm 5,6:
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
(Tố Hữu )
Làng xóm : Người nông dân sống trong làng xóm
 Quan hệ giữa vật chứa đựng và vật bị chứa đựng.
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1: Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau mà cho biết mối quan hệ.

II. LUYỆN TẬP:

Bài tập 1: Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau mà cho biết mối quan hệ.
b. Mười năm: chỉ thời gian ngắn, trước mắt và cụ thể.
Trăm năm: thời gian dài, trừu tượng hơn mười năm.
 Quan hệ giữa cái cụ thể với cái trừu tượng.
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1: Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau mà cho biết mối quan hệ.
c. Áo chàm: người dân Việt Bắc thường mặc áo chàm.
 Quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật gọi tên sự vật.
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 2: Hoán dụ có gì giống và khác ẩn dụ? Cho ví dụ minh họa?

1
2
3
6
5
4
Hoán dụ là gì?
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác có quan hệ gần gũi với nó.
Nêu tác dụng của hoán dụ
- Tác dụng: tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Một tay gây dựng cơ đồ
Bấy lâu bể sở, sông Ngô tung hoành.
(Nguyễn Du)
Xác định biện pháp hoán dụ trong câu sau:
Một tay  chỉ một thân một mình đã xây dựng được một sự nghiệp lớn lao, to tát.
Những trường hợp sau, trường hợp nào không sử dụng phép hoán dụ?
a. Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác.
b. Miền Nam đi trước về sau.
c. Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thủy.
d. Hình ảnh miền Nam luôn trong trái tim Người.
a
Trường hợp nào sử dụng phép Hoán dụ:
a. Phượng những tiếc cao, diều há miệng
Hoa thì hay héo, cỏ thường tươi
b. Nhớ chân người bước lên đèo,
Người đi, rừng núi trông theo bóng người
c. Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
b. Nhớ chân người bước lên đèo,
Người đi, rừng núi trông theo bóng người
b
NHÌN HÌNH ĐOÁN CÂU
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
NHÌN HÌNH ĐOÁN CÂU
Vì sao? trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người Hồ Chí Minh
NHÌN HÌNH ĐOÁN CÂU
Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm