Bài 24. Cuộc kháng chiến từ năm 1858 đến năm 1873

Kiểm tra bài cũ:
1. Quân đội Nhật bị đánh bại như thế nào?
_Sau khi tiêu diệt phát xít Đức, Mĩ uy hiếp, đánh phá các thành phố lớn của Nhật bằng không quân.
_Ngày 6-8-1945, Mĩ ném quả bom nguyên tử đầu tiên xuống thành phố Hi-rô-si-ma làm 8 vạn người chết.
_Ngày 8-8, Liên Xô tuyên chiến với Nhật Bản và tấn công đạo quân Quan Đông gồm 70 vạn quân Nhật ở Mãn Châu.
_Ngày 9-8, Mĩ nếm quả bom nguyên tử thứ hai hủy diệt thành phố
Na-ga-xa-ki làm 2 vạn người chết.
_Ngày 15-8, Nhật Bản chấp nhận đầu hàng vô điều kiện.
=>Quân đội Nhật bị đánh bại hoàn toàn.
2. Nêu hậu quả của chiến tranh thế giới lần thứ hai.
_Hơn 70 mươi quốc gia với 1700 triệu người bị lôi cuốn vào vòng chiến. Khoảng 60 triệu người chết, 70 triệu người bị tàn phế.
_Thành phố, làng mạc bị phá hủy. Kinh tế bị đình trệ.

I. Liên quân Pháp-Tây Ban Nha xâm lược Việt Nam. Chiến sự ở Đà Nẵng năm 1858:
1. Tình hình Việt Nam đến giữa thế kỉ XIX trước khi thực dân Pháp xâm lược:
_Vào giữa thế kỉ XIX, trước khi bị thực dân Pháp xâm lược, Việt Nam là một quốc gia độc lập, có chủ quyền, đạt được những tiến bộ nhất định về kinh tế, văn hóa. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, chế độ phong kiến Việt Nam đang có biểu hiện khủng hoảng, suy yếu nghiêm trọng.
_Nông nghiệp sa sút. Nhiều cuộc khai khẩn được tổ chức khá quy mô, nhưng cuối cùng đất đai khai khẩn lại rơi vào tay địa chủ, cường hào. Hiện tượng dân lưu tán trở nên phổ biến. Đê điều không được chăm sóc. Nạn mất mùa, đói kém xảy ra liên miên.
_Công thương nghiệp bị đình đốn; xu hướng độc quyền công thương của nhà nước đã hạn chế sự phát triển của sản xuất và thương mại. Chính sách “bế quan tỏa cảng” đã khiến cho nước ta bị cô lập với thế giới bên ngoài.

_Quân sự lạc hậu, chính sách đối ngoại có nhiều sai lầm, nhất là việc “cấm đạo”, đuổi giáo sĩ phương Tây đã gây ra những mâu thuẫn, làm rạn nứt khối đoàn kết dân tộc, gây bất lợi cho sự nghiệp kháng chiến sau này.
_Nhiều cuộc khởi nghĩa chống triều đình như: khởi nghĩa Phan Ba Vành ở Nam Định, Thái Bình (1821), của Lê Duy Lương ở Ninh Bình (1833), Lê Văn Khôi ở Gia ĐỊnh (1833), của Nông Văn Vân ở Tuyên Quang, Cao Bằng (1833),…
II.Thực dân Pháp ráo riết chuẩn bị xâm lược Việt Nam:
_Người phương Tây, đầu tiên là các lái buôn Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, đã biết đến Việt Nam từ thế kỉ XVI. Đến thế kỉ XVII, người Anh định chiếm đảo Côn lôn của Việt Nam, nhưng không thành.
_Trong cuộc chạy đua thôn tính phương Đông, tư bản Pháp đã lợi dung jviệc truyền đạo Thiên chúa giáo để chuẩn bị tiến hành xâm lược.

_Cuối thế kỉ XVIII, phong trào Tây Sơn bùng nổ, Nguyễn Ánh cầu viện các thế lực nước ngoài để khôi phục lại quyền lực. Giám mục Bá Đa Lộc (Pi-nhô đờ Bê-hen) đã nắm cơ hội đó, tạo điều kiện cho tư bản Pháp can thiệp vào Việt Nam.
_Đến giữa thế kỉ XIX, nước Pháp phát triển nhanh trên con đường tư bản chủ nghĩa, càng ráo riết tìm cách đánh chiếm Việt Nam để tranh giành ảnh hưởng với Anh ở khu vực châu Á.
_Năm 1857, Na-pô-lê-ông III lập ra hội đồng Nam Kì để bàn cách can thiệp vào nước ta; tiếp đó cho sứ thần tới Huế đòi được “tự do buôn bán và truyền đạo”. Cùng lúc, Bộ trưởng Bộ hải quân và Thuộc địa Pháp tăng viện cho hạm đội Pháp ở Thái Bình Dương để cùng Anh-Mĩ xâm lược Trung Quốc và lệnh cho Phó đô đốc Ri-gôn đơ Giơ-nui-y chỉ huy hạm đội Pháp đánh Việt Nam ngay sau chiếm được Quảng Châu (Trung Quốc)


Phó đô đốc Ri-gôn đơ Giơ-nui-y
Na-pô-lê-ông III




_Sau nhiều lần đưa quân sang khêu khích, chiều 31-8-1858 liên quân Pháp-Tây Ban Nha gồm 3000 binh lính và sĩ quan, tập trung trên 14 chiến thuyền dàn trận trước cửa biển Đà Nẵng.
_Âm mưa của Pháp là chiếm Đà Nẵng làm căn cứ vì Đà Nẵng là một hải cảng sâu và rộng, thuận tiện cho tàu chiến vào ra, lại nằm trên trục đường Bắc – Nam, có thể sang Lào, Căm Bốt và chỉ cách kinh đô Huế khoảng 100 km, rất thuận lợi cho việc “đánh nhanh thắng nhanh” của liên quân Pháp - Tây Ban Nha (gọi tắt là liên quân). Ngoài ra, Đà Nẵng còn có cánh đồng Nam-Ngãi để nuôi quân, còn có nhiều giáo sĩ và giáo dân thân Pháp.
=> Đánh chiếm được Đà Nẵng, vượt đèo Hải Vân, rồi tấn công Huế chính là con đường ngắn nhất, nhanh chóng nhất, ít hao tốn tiền của và nhân lực nhất để thực hiện được ý đồ của Pháp và Tây Ban Nha là “đánh nhanh thắng nhanh”, buộc triều đình nhà Nguyễn phải đầu hàng.

3. Chiến sự ở Đà Nẵng:

_Sáng ngày 1-9-1858, địch gửi tối hậu thư, đòi Trấn thủ thành Đà Nẵng trả lời trong hai giờ. Nhưng không đợi hết hạn, liên quân Pháp-Tây Ban Nha nổ súng rồi đổ bộ lên bán đảo Sơn Trà.
Liên quân Pháp-Tây Ban Nha nổ súng xâm lược Đà Nẵng

Liên quân đổ bộ lên Đà Nẵng
_Sáng ngày 1-9-1858, địch gửi tối hậu thư, đòi Trấn thủ thành Đà Nẵng trả lời trong hai giờ. Nhưng không đợi hết hạn, liên quân Pháp-Tây Ban Nha nổ súng rồi đổ bộ lên bán đảo Sơn Trà.
_Quân dân ta đã anh dũng chống trả quân xâm lược, đẩy lùi nhiều đợt tấn công của chúng, sau đó lại tích cực thực hiện “vườn không nhà trống” gây cho quân Pháp nhiều khó khăn. Liên quân Pháp-Tây Ban Nha bị cầm chân suốt 5 tháng (từ cuối tháng 8-1858 đến đầu tháng 2-1859) trên bán đảo Sơn Trà. Về sau, quân Tây Ban Nha rút khỏi cuộc xâm lược.
_Khí thế kháng chiến sục sôi trong nhân dân cả nước.
_Tại Đà Nẵng, nhân dân tổ chức thành đội ngũ, chủ động tìm địch mà đánh. Thực dân Pháp cũng phải thừa nhận “dân quân gồm tất cả những ai không đau ốm và tàn tật”.
_Từ Nam Định, Đốc học Phạm Văn Nghị chiêu mộn 300 người, chủ yếu là học trò của ông, thành lập cơ ngũ, lên đường vào Nam xin vua được ra chiến trường.
_Cuộc kháng chiến của nhân dân ta bước đầu làm thất bại âm mưu “đánh nhanh thắng nhanh” của Pháp.
Chính phủ bị đánh lừa về bản chất của cuộc đi đánh lấy nước Nam Kỳ, người ta trình bày rằng việc viễn chinh này chỉ là một việc dễ dàng thôi, nho nhỏ thôi; thực ra, nó không dễ, cũng không nhỏ...Người ta (…) cho rằng dân chúng sẽ nổi lên hưởng ứng, thật ra...trái hẳn lại với sự dự đoán đó...Người ta báo cáo rằng quân đội Việt không có gì, sự thật thì quân chính quy rất đông, còn dân quân...thì không đau ốm và không tàn tật...Trên bộ thì không hành quân lớn được, dù là chỉ hành quân ngăn ngắn mà thôi; binh lính không chịu đựng nổi...

Trích một đoạn của lá thư Phó đô đốc Ri-gôn đơ Giơ-nui-y gửi cho chính phủ Pháp.
Chúng ta đang xuống dốc đến kiệt quệ ở Đà Nẵng. Mọi phương tiện cải thiện tình hình bộ binh và hải quân đều hết sạch và vô hiệu.
Trích báo cáo của Ri-gôn đơ Giơ-nui-y vào ngày 4 tháng 1 năm 1859
_Ngày 15-1, viên tướng này gửi tiếp một báo cáo nữa, để nói rõ số lính chết vì bị bệnh kiết lị lên đến mức đáng sợ. Trong số 800 lính bộ binh, chỉ còn nhiều nhất là 500 người có thể cầm khí giới, nhưng không đủ sức để mở một cuộc hành quân...
Bài tập củng cố:
1. Vì sao thực dân Pháp lại chọn Đà Nẵng làm mục tiêu tấn công đầu tiên?
_Vì Đà Nẵng là một hải cảng sâu và rộng, thuận tiện cho tàu chiến vào ra, lại nằm trên trục đường Bắc – Nam, có thể sang Lào, Căm Bốt và chỉ cách kinh đô Huế khoảng 100 km, rất thuận lợi cho việc “đánh nhanh thắng nhanh” của liên quân Pháp - Tây Ban Nha (gọi tắt là liên quân). Ngoài ra, Đà Nẵng còn có cánh đồng Nam-Ngãi để nuôi quân, còn có nhiều giáo sĩ và giáo dân thân Pháp.
Đánh chiếm được Đà Nẵng, vượt đèo Hải Vân, rồi tấn công Huế chính là con đường ngắn nhất, nhanh chóng nhất, ít hao tốn tiền của và nhân lực nhất để thực hiện được ý đồ của Pháp và Tây Ban Nha là “đánh nhanh thắng nhanh”, buộc triều đình nhà Nguyễn phải đầu hàng.

1. Vì sao thực dân Pháp lại chọn Đà Nẵng làm mục tiêu tấn công đầu tiên?
_Vì Đà Nẵng là một hải cảng sâu và rộng, thuận tiện cho tàu chiến vào ra, lại nằm trên trục đường Bắc – Nam, có thể sang Lào, Căm Bốt và chỉ cách kinh đô Huế khoảng 100 km, rất thuận lợi cho việc “đánh nhanh thắng nhanh” của liên quân Pháp - Tây Ban Nha (gọi tắt là liên quân). Ngoài ra, Đà Nẵng còn có cánh đồng Nam-Ngãi để nuôi quân, còn có nhiều giáo sĩ và giáo dân thân Pháp.
_Đánh chiếm được Đà Nẵng, vượt đèo Hải Vân, rồi tấn công Huế chính là con đường ngắn nhất, nhanh chóng nhất, ít hao tốn tiền của và nhân lực nhất để thực hiện được ý đồ của Pháp và Tây Ban Nha là “đánh nhanh thắng nhanh”, buộc triều đình nhà Nguyễn phải đầu hàng.

Bài tập củng cố:
2. Hãy nối các sự kiện ở cột A với các cột mốc thời gian ở cột B.
Kết quả:
1 - b
2 - c
3 - a
1.Đọc trước phần II. Cuộc kháng chiến chống Pháp ở Gia Định và các tỉnh Miền Đông Nam Kì từ năm 1859 đến năm 1862.
2. Học và làm bài tập đầy đủ.