Bài 23. Đêm nay Bác không ngủ

Tiết 93 + 94
I. Tìm hiểu chung
Tác giả:
- Tên thật: Nguyễn Thái, 1927 tại Nghệ An.
Ông giữ chức vụ Chủ tịch hội Văn nghệ tỉnh Nghệ An.
- Ông làm thơ từ thời kì kháng chiến chống Pháp.
- Ngoài thơ, ông còn viết truyện, kí và phê bình.
2. Tác phẩm:
Hoàn cảnh: 1951: Chiến dịch Biên giới Việt Bắc - Thu đông tại chiến khu Việt Bắc.
Đọc: Giọng đọc trầm lắng, tình cảm. Cần chuyển giọng cho phù hợp ở những câu đối thoại giữa Bác và anh đội viên.
- Thể thơ: ngũ ngôn (5 tiếng một dòng thơ, bốn dòng một khổ thơ).

- Mạch cảm xúc chính: kể về một đêm không ngủ của Bác → tình cảm của Bác đối với bộ đội, dân công và tình cảm của anh đội viên đối với Bác.
+ Hoàn cảnh: trên đường hành quân, trời mưa và lạnh.
+ Thời gian: đêm khuya.
+ Địa điểm: trong một mái lều tranh xơ xác- nơi trú tạm của bộ đội qua đêm.
- Phương thức biểu đạt: Kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố tự sự và trữ tình.Thêm yếu tố miêu tả.
- Bố cục: 3 phần
+ Phần 1: 9 khổ đầu: Câu chuyện thứ nhất giữa anh đội viên và Bác.
+ Phần 2: 6 khổ tiếp: Câu chuyện thứ hai giữa anh đội viên và Bác.
+ Phần 3: Khổ cuối: Suy nghĩ của anh đội viên về Bác.
Hệ thống nhân vật: 2 nhân vật:
+ Bác Hồ
+ Anh đội viên
Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc
II. Tìm hiểu nội dung văn bản.
1. Cái nhìn và tâm trạng của người đội viên chiến sĩ
Lần thứ nhất:
- Băn khoăn, ngạc nhiên: Vì sao trời đã khuya lắm rồi mà Bác vẫn chưa ngủ.
Chứng kiến:
+ Vẻ mặt trầm ngâm suy tư của Bác.
+ Cảnh trời mưa và lạnh.
+ Bác đốt lửa cho chiến sĩ ấm.
+ Bác đi dém chân cho từng người.
+ Bác bước đi nhẹ nhàng.
- Thương Bác, xúc động trước những việc làm của Bác.
+ Gọi Bác là Cha.
+ Mơ màng như nằm trong giấc mộng đẹp đẽ, ấm áp.
“ Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng”
→ Hình ảnh so sánh: Bác vừa lớn lao vĩ đại và thiêng liêng nhưng lại hết sức gần gũi, ấm áp, thân thương, sưởi ấm lòng anh hơn cả ngọn lửa hồng Bác đang đốt.
- Thổn thức rồi thốt lên câu hỏi ân cần, chân thành, đầy tin yêu và lo lắng cho sức khỏe của Bác.
“Bác ơi Bác chưa ngủ
Bác có lạnh lắm không?”
→ Thấy tấm lòng yêu thương, cảm phục, kính trọng trước tình thương yêu chiến sĩ của Bác.
Tiểu kết:
Tâm trạng và tình cảm của anh đội viên :
Băn khoăn, ngạc nhiên và xúc động, hạnh phúc, thương Bác.
Tác giả đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật:
+ Ẩn dụ: Người Cha mái tóc bạc.
+ So sánh: Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng
+ Từ láy gợi hình, gợi cảm.
→ Tác dụng: làm cho đoạn thơ, khổ thơ càng trở nên sinh động, đấy chất trữ tình.