Bài 23. Đêm nay Bác không ngủ

Ngữ văn 6
Tiết 93-94
Bài 23
Văn bản:

Đêm nay Bác không ngủ

- Minh Huệ -
Anh đội viên thức dậy
Thấy trời khuya lắm rồi
Mà sao Bác vẫn ngồi
Đêm nay Bác không ngủ
Lặng yên bên bếp lửa
Vẻ mặt Bác trầm ngâm
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
Rồi Bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng
Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
ấm hơn ngọn lửa hồng
Thổn thức cả nỗi lòng
Thì thầm anh hỏi nhỏ"
Bác ơi! Bác chưa ngủ ?
Bác có lạnh lắm không ?
Chú cứ việc ngủ ngon
Ngày mai đi đánh giặc
Vâng lời anh nhắm mắt
Nhưng bụng vẫn bồn chồn
Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn
Vì Bác vẫn thức hoài
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ"
Chiến dịch hãy còn dài
Rừng lắm dốc, lắm ụ
Đêm nay Bác không ngủ
Lấy sức đâu mà đi
... Lần thứ ba thức dậy
Anh hốt hoảng giật mình
Bác vẫn ngồi đinh ninh
Chòm râu im phăng phắc
Anh vội vàng nằng nặc:
- Mời Bác ngủ Bác ơi !
Trời sắp sáng mất rồi
Bác ơi ! Mời Bác ngủ !
Chú cứ việc ngủ ngon
Ngày mai đi đánh giặc
Bác thức thì mặc Bác
Bác ngủ không an lòng
Bác thương đoàn dân công
Đêm nay ngủ ngoài rừng
Rải lá cây làm chiếu
Manh áo phủ làm chăn
Trời thì mưa lâm thâm
Làm sao cho khỏi ướt !
Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau
Anh đội viên nhìn Bác
Bác nhìn ngọn lửa hồng
Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác
Đêm nay Bác ngồi đó
Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh.(1951)
Chú thích
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
1. Tác giả:
- Tác phẩm: Tiếng hát quê hương, Đất chiến hào, Mùa xanh đến ...
- Tên thật: Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê Nghệ An.
I. Giới thiệu chung:
2. Về bài thơ
"Đêm nay Bác không ngủ"
- Sáng tác: năm 1951 - kháng chiến chống Pháp
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
bác hồ ở chiến dịch biên giới
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
bác hồ ở chiến dịch biên giới
I. Giới thiệu chung:
II. Đọc, hiểu văn bản
1. Đọc, chú thích:
* Đọc:
- Phân biệt 3 giọng:
- Giọng tâm tình, chậm rãi, thủ thỉ, ngắt nhịp 3/2 - 2/3
+ Giọng kể chuyện, miêu tả của tác giả
+ Giọng anh chiến sĩ lo lắng
+ Giọng Bác trầm ấm, yêu thương.
* Chú thích:
+ Đội viên
+ Đinh ninh
Đọc bài
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
I. Giới thiệu chung:
II. Đọc, hiểu văn bản
1. Đọc, chú thích:
2. Thể thơ:
Ngũ ngôn; Tự sự - trữ tình
*Bài thơ là câu chuyện hoàn chỉnh về 1 đêm không ngủ của Bác Hồ qua cái nhìn và cảm nhận của anh đội viên
3. Phân tích:
- Hoàn cảnh: trên đường đi chiến dịch
- Địa điểm: Trong một lều tranh trú tạm của bộ đội giữa rừng
- Thời gian: đêm khuya, mưa lạnh
- Nhân vật: Bác Hồ và anh đội viên
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
I. Giới thiệu chung:
II. Đọc, hiểu văn bản
1. Đọc, chú thích:
2. Thể thơ:
Ngũ ngôn; Tự sự - trữ tình
* Bài thơ là câu chuyện hoàn chỉnh về 1 đêm không ngủ của Bác Hồ qua cái nhìn và cảm nhận của anh đội viên
3. Phân tích:
a. Hình tượng Bác Hồ qua cảm nhận của anh đội viên:
* Hình dáng, tư thế:
- Lần 1:
Bác vẫn ngồi
Bác không ngủ
Lặng yên bên bếp lửa
Vẻ mặt Bác trầm ngâm
- Lần 3:
Vẫn ngồi đinh ninh
Chòm râu im phăng phắc
=> Dáng vẻ trầm ngâm, suy tư - vẻ thâm trầm của nhà hiền triết phương Đông
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
I. Giới thiệu chung:
II. Đọc, hiểu văn bản
1. Đọc, chú thích:
2. Thể thơ:
3. Phân tích:
a. Hình tượng Bác Hồ qua cảm nhận của anh đội viên:
* Việc làm:
- Đốt lửa
- Dém chăn
- Nhón chân nhẹ nhàng
=> Chăm sóc bộ đội chu đáo, cẩn thận như cha mẹ chăm lo giấc ngủ của những đứa con
* Lời nói:
- Chú cứ việc ngủ ngon ... (2 lần)
- Bác thương đoàn dân công
Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
I. Giới thiệu chung:
II. Đọc, hiểu văn bản
1. Đọc, chú thích:
2. Thể thơ:
3. Phân tích:
a. Hình tượng Bác Hồ qua cảm nhận của anh đội viên:
Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình:
Bác là Hồ Chí Minh
Chân lí về phẩm chất đạo đức của Người: lo cho dân cho nước, lẽ sống "Nâng niu tất cả chỉ quên mình" - Chiều sâu tâm hồn lãnh tụ trong sự thống nhất giữa vĩ đại và giản dị.
=> Lòng yêu thương giản dị mà bao la sâu nặng, ân cần chu đáo với chiến sĩ đồng bào - Tấm lòng của một lãnh tụ đã dồn cả tâm trí sức lực lo bao việc lớn mà vẫn quan tâm chăm sóc, yêu thương những người bình thường nhất.
* Hình ảnh Bác cứ hiện dần lên, tô đậm nét trong sự cảm nhận lặng lẽ kín đáo của anh đội viên, với vẻ thâm trầm của một hiền triết và tình yêu thương bao la của một vị cha già dân tộc.
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
Bài tập
I. Giới thiệu chung:
II. Đọc, hiểu văn bản
1. Đọc, chú thích:
2. Thể thơ:
3. Phân tích:
a. Hình tượng Bác Hồ qua cảm nhận của anh đội viên:
* Lần thứ 1:
- Mà sao Bác vẫn ngồi
- Nhìn Bác - càng nhìn lại càng thương
=> Ngạc nhiên, băn khoăn, lo lắng, thương Bác.
- Mơ màng - như nằm trong giấc mộng
=> Đắm chìm trong hạnh phúc
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
b. Tình cảm của anh đội viên đối với Bác:
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
=> Tôn kính thiêng liêng, xúc động sâu sắc, biết ơn.
- Bóng Bác cao lồng lộng
ấm hơn ngọn lửa hồng
=> So sánh, từ láy - Bút pháp miêu tả vừa thực, vừa tượng trưng => Sự lớn lao, cao cả nhưng gần gũi của Bác, sưởi ấm lòng anh chiến sĩ
I. Giới thiệu chung:
II. Đọc, hiểu văn bản
1. Đọc, chú thích:
2. Thể thơ:
3. Phân tích:
a. Hình tượng Bác Hồ qua cảm nhận của anh đội viên:
- Thổn thức cả nỗi lòng
Thầm thì anh hỏi nhỏ
"Bác ơi ! Bác chưa ngủ ?
Bác có lạnh lắm không ?"
=> Xúc động muốn khóc, câu hỏi tha thiết lo lắng cho sức khỏe của Bác.
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
b. Tình cảm của anh đội viên đối với Bác:
Vâng lời - nhắm mắt
Bụng vẫn bồn chồn
Lo Bác ốm
Lòng cứ bề bộn ...
=> Trách nhiệm của một chiến sĩ với lãnh tụ - Tình yêu thương của người con với người cha
Băn khoăn lo lắng => xúc động, biết ơn => hạnh phúc => yêu thương
Diễn biến tâm trạng chân thật, hợp lí, thể hiện tình yêu thương tôn kính của người chiến sĩ với Bác
I. Giới thiệu chung:
II. Đọc, hiểu văn bản
1. Đọc, chú thích:
2. Thể thơ:
3. Phân tích:
a. Hình tượng Bác Hồ qua cảm nhận của anh đội viên:
* Lần thứ 3:
- Hốt hoảng giật mình
- Vội vàng nằng nặc:
"Mời Bác ngủ Bác ơi !
... Bác ơi ! Mời Bác ngủ !"
=> Lo lắng hốt hoảng - hết sức năn nỉ, cương quyết, tha thiết yêu thương
Bài 23: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Minh Huệ
b. Tình cảm của anh đội viên đối với Bác:
- Anh đội viên nhìn Bác
Bác nhìn ngọn lửa hồng
Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác.

=> Sung sướng, tự hào, hạnh phúc vì thấy mình được lớn lên trong ánh sáng đạo đức cao đẹp của Bác, được làm theo Bác.
* Tình cảm của người chiến sĩ cũng là tình cảm chung của bộ đội và nhân dân ta với Bác. Đó là lòng kính yêu, biết ơn và niềm hạnh phúc được nhận tình yêu thương của Bác, là niềm tự hào về vị lãnh tụ vĩ đại mà bình dị.
4. Tổng kết:(SGK t. 67)
III. luyện tập:
1. Hình ảnh Bác luôn được miêu tả gắn liền với hình ảnh ngọn lửa. Điều đó gợi cho em suy nghĩ gì?
2. Những bài thơ về những đêm không ngủ của Bác?