Bài 23. Đêm nay Bác không ngủ

dương phúc tư
ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
Tiết 93+94:
Người dạy: Phạm Thanh Yên
Trường: THCS Chất lượng cao Dương Phúc Tư
VĂN LÂM - HƯNG YÊN
Tiết 93;94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
(Minh Huệ)
Nhà thơ Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái.
Ông sinh năm 1927 mất năm 2003, quê gốc Bến Thủy, thành phố Vinh.
Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1957)
Minh Huệ viết lại dựa trên câu chuyện có thật do người bạn là vệ quốc quân kể lại khi chứng kiến Bác không ngủ, trên đường đi chiến dịch biên giới Thu-Đông 1950.
1. Tác giả - Tác phẩm:
Tác giả:
Tác phẩm:
SGK
(1951)
- Hoàn cảnh: Chiến dịch biên giới Việt
Bắc - Thu đông tại chiến khu Việt Bắc
- Thể thơ: ngũ ngôn (5 tiếng một dòng thơ, bốn dòng một khổ thơ)
- Phương thức biểu đạt: Kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố tự sự và trữ tình.Thêm yếu tố miêu tả.
- Mạch cảm xúc chính: kể về một đêm không ngủ của Bác. Qua đó thể hiện tình cảm của Bác đối với bộ đội, dân công và tình cảm của anh đội viên đối với Bác.
2. Đọc và tìm hiểu chú thích
3. Bố cục
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
Bài thơ có bố cục như thế nào?

Khổ 1 ( mở truyện )
Thắc mắc của anh đội viên.
Khổ 2 -15 ( thân truyện )
Câu chuyện giữa anh đội viên và Bác.
Khổ cuối ( kết luận )
Lý do Bác không ngủ.
Tiết 93; 94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
1. Tác giả - Tác phẩm:
2. Đọc và tìm hiểu chú thích
3 phần
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
3. Bố cục:
(Minh Huệ)
a. Lần thức dậy thứ nhất:
Lần đầu thức dậy, anh có thái độ gì ?
Thấy Bác chưa ngủ, anh đội viên làm gì?
- Ngạc nhiên, băn khoăn đến khắc khoải (khổ 1)
- Nhìn, theo dõi những cử chỉ, hành động của Bác (Khổ 2,3,4)
Tiết 93; 94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
1. Tác giả - Tác phẩm:
2. Đọc và tìm hiểu chú thích
3. Bố cục:
1/ C¸i nhìn vµ t©m tr¹ng cña anh ®éi viªn đối với B¸c:
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
II. PHÂN TÍCH:
(Minh Huệ)
Tìm các câu thơ thể hiện tình cảm của anh đội viên với Bác trong lần thức dậy đầu tiên
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương

Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng.

Thổn thức cả nỗi lòng
Thầm thì anh hỏi nhỏ
Bác ơi Bác chưa ngủ
Bác có lạnh lắm không?

Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn
Vì Bác vẫn thức hoài.
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương

Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng.

Thổn thức cả nỗi lòng
Thầm thì anh hỏi nhỏ
Bác ơi Bác chưa ngủ
Bác có lạnh lắm không?

Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn
Vì Bác vẫn thức hoài.
- Ngạc nhiên, băn khoăn đến khắc khoải (khổ 1)
- Nhìn, theo dõi những cử chỉ, hành động của Bác (Khổ 2,3,4)
+ Điệp từ "càng" diễn tả tình thương tăng cấp
- Mơ màng như nằm trong giấc mộng đẹp đẽ, ấm áp (khổ 5)
+So sánh, ẩn dụ: Bóng Bác - ngọn lửa hồng
 Tình cảm thân thiết, ngưỡng mộ của anh đội viên với Bác
- Thổn thức, thầm thì... (khổ 6) => Sự xúc động
 Thương yêu, cảm phục trước tấm lòng của Bác
Tiết 93; 94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
II. PHÂN TÍCH:
a. Lần thức dậy thứ nhất:
1/ C¸i nhìn vµ t©m tr¹ng cña anh ®éi viªn đối với B¸c:
(Minh Huệ)
Tìm các câu thơ thể hiện tâm tư của anh đội viên với Bác trong lần thức dậy thứ ba ?
Anh hốt hoảng giật mình

Anh vội vàng nằng nặc
“ Mời Bác ngủ Bác ơi!
Trời sắp sáng mất rồi
Bác ơi! Mời Bác ngủ!”

Anh đội viên nhìn Bác
Bác nhìn ngọn lửa hồng
Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác.
Tìm các từ thể hiện tấm lòng của anh đội viên đối với Bác ?
b. Lần thức dậy thứ ba:
Tiết 93; 94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
a. Lần thức dậy thứ nhất:
1/ C¸i nhìn vµ t©m tr¹ng cña anh ®éi viªn đối với B¸c:
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
II. PHÂN TÍCH:
- Hốt hoảng, giật mình, nằng nặc mời Bác ngủ
+ Từ láy "nằng nặc” + đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ "mời Bác ngủ", Bác ơi! Bác ơi mời Bác ngủ"
 diễn tả tăng dần mức độ bồn chồn, tình cảm lo lắng chân thành mộc mạc của người đội viên với Bác.
- “Lòng vui sướng mênh mông. Anh thức luôn cùng Bác”
 Niềm vui của anh đội viên khi hiểu được tấm lòng và sự vĩ đại của Bác.
(Minh Huệ)
THẢO LUẬN
Vì sao tác giả chỉ tường thuật lần thức thứ nhất và thứ ba của anh đội viên ?
Kể hai lần để nổi bật được tâm trạng khác nhau:
Lần đầu: là sự ngạc nhiên, cảm phục nhưng vẫn vâng lời Bác đi ngủ.
Lần thứ ba: hốt hoảng giật mình rồi vui sướng khi cảm nhận được sự vĩ đại của Bác, thức luôn cùng Bác.  Ý thơ tập trung hơn và hình tượng Bác nổi bật hơn.
Tiết 93; 94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
b. Lần thức dậy thứ ba:
a. Lần thức dậy thứ nhất:
1/ C¸i nhìn vµ t©m tr¹ng cña anh ®éi viªn đối với B¸c:
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
II. PHÂN TÍCH:
- Hốt hoảng, giật mình, nằng nặc mời Bác ngủ
+ Từ láy "nằng nặc” + đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ "mời Bác ngủ", Bác ơi! Bác ơi mời Bác ngủ"
 diễn tả tăng dần mức độ bồn chồn, tình cảm lo lắng chân thành mộc mạc của người đội viên với Bác.
- “Lòng vui sướng mênh mông. Anh thức luôn cùng Bác”
 Niềm vui của anh đội viên khi hiểu được tấm lòng và sự vĩ đại của Bác.
(Minh Huệ)
Bác thức trong hoàn cảnh như thế nào ?
Trong hoàn cảnh ấy, Bác có những hành động, cử chỉ gì ?
Những hành động, cử chỉ ấy thể hiện điều gì ở Bác ?
Tiết 93; 94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
b. Lần thức dậy thứ ba:
a. Lần thức dậy thứ nhất:
1/ C¸i nhìn vµ t©m tr¹ng cña anh ®éi viªn đối với B¸c:
Thời gian, không gian: Trời khuya, bên bếp lửa, mưa, lều xơ xác.
2. Hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ:
Cử chỉ: Đốt lửa, dém chăn, nhón chân nhẹ nhàng.
 Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
II. PHÂN TÍCH:
(Minh Huệ)
Tiết 93; 94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
1/ C¸i nhìn vµ t©m tr¹ng cña anh ®éi viªn đối với B¸c:
2. Hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ:
Hình dáng: vẻ mặt trầm ngâm, mái tóc bạc, ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc, cao lồng lộng
+ Các từ láy gợi hình  gợi hình ảnh Bác cụ thể, chân thực, sinh động.
+ So sánh ẩn dụ: Bóng Bác - ngọn lửa hồng  sự vĩ đại, gần gũi , nhân ái
 Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng.
- Lời nói, tâm tư: không an lòng, thương đoàn dân công...
 Lòng yêu thương bao la, rộng lớn
.
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
II. PHÂN TÍCH:
Thời gian, không gian: Trời khuya, bên bếp lửa, mưa, lều xơ xác.
Cử chỉ: Đốt lửa, dém chăn, nhón chân nhẹ nhàng.
 Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương
Ý nghĩa khổ thơ cuối là gì?
- Khổ cuối : Bác thức là chuyện thường tình.
Điệp ngữ “đêm nay” một lần nữa khẳng định gì ?
 Cuộc đời Bác chỉ dành cho dân, cho nước.
(Minh Huệ)
Tiết 93; 94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
b. Lần thức dậy thứ ba
a. Lần thức dậy thứ nhất
1/ C¸i nhìn vµ t©m tr¹ng cña anh ®éi viªn đối với B¸c:
2. Hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
II. PHÂN TÍCH:
III. TỔNG KẾT:
Nghệ thuật
Nội dung
1. Nghệ thuật:
- Thơ tự sự mà giàu chất trữ tình. Trong thơ có sự kết hợp kể chuyện, miêu tả và biểu cảm.
- Chi tiết giản dị, cụ thể mà cảm động.
- Lời thơ giản dị, chân thành với nhiều từ láy gợi hình, gợi cảm.
2. Nội dung:
- Phản ánh tấm lòng yêu thương, giản dị mà sâu sắc, rộng lớn của Bác đối với quân và dân ta.
- Biểu hiện tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ, cũng là của mọi người đối với lãnh tụ
(Minh Huệ)
Câu 1: Điều gì khiến anh đội viên xúc động khi thức dậy lần thứ 3?
A. Thấy Bác còn thức, đang ngồi trầm ngâm bên bếp lửa.
B. Thấy Bác đi dém chăn cho tất cả mọi người.
C. Thấy Bác thức như một người cha chăm lo cho các con.
Câu 2: Tại sao đêm nay Bác không ngủ?
A. Bác là một người khó ngủ.
B. Bác đang bận việc.
C. Bác lo lắng cho chiến sĩ và cho chiến dịch ngày mai.
D. Trời rét quá, Bác không thể ngủ được.
Câu 3: Ý nghĩa của ba câu thơ kết bài?
A. Đêm nay chỉ là một trong rất nhiều đêm không ngủ của Bác.
B.Cả cuộc đời Bác dành trọn vẹn cho dân, cho nước.
C. Đó chính là lẽ sống "Nâng niu tất cả chỉ quên mình" của Bác.
D. Cả 3 ý trên.
CỦNG CỐ
Tiết 93; 94: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
b. Lần thức dậy thứ ba
a. Lần thức dậy thứ nhất
1/ C¸i nhìn vµ t©m tr¹ng cña anh ®éi viªn đối với B¸c:
2. Hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
II. PHÂN TÍCH:
III. TỔNG KẾT:
Nghệ thuật
Nội dung
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
- Học thuộc lòng bài thơ
- Nắm chắc nội dung
đã học.
2. Chuẩn bị bài ẨN DỤ
(Minh Huệ)
dương phúc tư