Bài 23. Đêm nay Bác không ngủ

RÈN KỸ NĂNG CẢM THỤ VĂN HỌC CHO
HỌC SINH GIỎI BẰNG PHƯƠNG PHÁP SO SÁNH

Lê Trâm Anh
Trường THPT chuyên Lương Văn Tụy
1. Cảm thụ văn học và dạy văn

Văn học vừa là khoa học vừa là nghệ thuật. Điều này đồng nghĩa với việc dạy văn phải tuân thủ những quy tắc nghề nghiệp, chuyên môn, đảm bảo tính khoa học, chính xác, khách quan của kiến thức, phương pháp…nhưng đồng thời phải có niềm say mê, hứng thú rung động thực sự. Ở các loại hình lao động khác, say mê là một tiền đề để sáng tạo nhưng trong nghệ thuật say mê là một thành phần không thể thiếu để sáng tạo. Người giáo viên dạy văn sẽ không thể dạy học sinh cảm thụ văn học nếu bản thân không cảm thụ, không có những xúc cảm nghệ thuật. Dạy văn là đánh thức ở học sinh khả năng cảm thụ cái đẹp, để qua đó giúp các em hiểu (chứ không phải nhớ thuộc lòng) tính nhân văn, giá trị thẩm mỹ ẩn chứa sau từng câu chữ, chi tiết, hình tượng nghệ thuật của tác phẩm.
Từ những điều trên có thể hiểu cảm thụ văn học thuộc về tiếp nhận văn học. Đối với học sinh thông thường, cảm thụ văn học là giúp các em hiểu được giá trị, ý nghĩa của những bài học nhân sinh, kinh nghiệm sống, ứng xử…đằng sau những bài học về tác phẩm văn học. Đối với học sinh giỏi, cảm thụ văn học sẽ yêu cầu ở một mức cao hơn, không chỉ là việc tích luỹ những bài học nhân sinh, kinh nghiệm sống…mà còn phải hình thành và bồi đắp tình yêu văn chương, thưởng thức và sáng tạo cái đẹp… nghĩa là có năng lực văn chương nhất định.
Cảm thụ văn học là kỹ năng hết sức cần thiết đối với học sinh học văn nói chung, đặc biệt với đối tượng học sinh giỏi, cảm thụ văn học là nền tảng của quá trình thứ nhất : tiếp nhận văn bản, từ đó người học mới có thể đi đến quá trình thứ hai: sáng tạo văn bản - viết những bài văn có chất văn thực sự. Bài viết có chất văn là phải tác động, thuyết phục người đọc không chỉ lí trí mà tình cảm. Học sinh bình thường có thể làm một bài văn đáp ứng yêu cầu của một bài tập khoa học thông thường; học sinh giỏi thì làm một bài văn hơn thế, phải có những nét độc đáo, mới mẻ, bộc lộ sự hiểu biết, trải nghiệm, cá tính, tâm hồn…của mình trongg bài văn, có khả năng làm rung động, thuyết phục người đọc.
2. Thực trạng và nguyên nhân của vấn đề cảm thụ văn học ở trường THPT chuyên hiện nay

Vấn đề dạy học văn trong trường phổ thông (chuyên và không chuyên) đang là vấn đề thời sự nóng hổi, thu hút sự quan tâm của nhiều ngành, nhiều giới trong xã hội... Theo khảo sát của các nhà giáo dục Việt Nam trong những năm gần đây, chất lượng học văn của học sinh THPT ngày càng giảm sút. Môn văn đang mất dần vị thế vốn có. Tình trạng học sinh. Không cảm nhận và hứng thú với những tác phẩm văn học nói riêng và các giá trị văn học nói chung cũng là một trong những nguyên nhân dẫn học sinh yếu về kĩ năng sống và sống vô cảm, thiếu trách nhiệm. Tình trạng học sinh học văn theo kiểu ăn xổi, học thực dụng, thi gì học nấy đang rất phổ biến ở các trường THPT.
Ở các trường THPT chuyên, với những học sinh giỏi, có năng khiếu, năng lực văn chương thì tình hình có khá hơn. Tuy nhiên với sự đa dạng của các loại hình thông tin giải trí, các loại sách tham khảo tràn lan, hình thức dạy văn đọc chép còn tồn tại cố hữu cùng sức ép của nhiều môn học, kỹ năng cảm thụ văn học của học sinh giỏi (nhất là học sinh ở những khu vực đô thị) có nguy cơ giảm sút nghiêm trọng. Học sinh không có hoặc yếu về kỹ năng cảm thụ văn học, cảm nhận hoặc hiểu về văn học một cách sơ sài, nói theo hoặc vay mượn cảm xúc khi làm bài không có gì là lạ. Đây là điều đáng để cho các nhà sư phạm chúng ta suy nghĩ.
Nguyên nhân của thực trạng trên còn phải kể đến thực tế cho đến nay, chưa có công trình nào tập trung xây dựng các biện pháp rèn luyện cảm thụ văn học cho học sinh ở trường phổ thông. Các nhà nghiên cứu hoặc đồng nhất giữa hai khái niệm tiếp nhận và cảm thụ hoặc không phân định dứt khoát ranh giới giữa hai khái niệm này. Nói thế, không phải các biện pháp xây dựng cảm thụ văn học cho học sinh chưa được đề cập tới; phần lớn các biện pháp này được đề xuất trong các công trình nghiên cứu các mặt, các nhân tố riêng của cảm thụ văn học như