Bài 23. Ẩn dụ

NGỮ VĂN 6 - TUẦN 25-TIẾT 95
KIỂM TRA BÀI CŨ:
Thế nào là nhân hóa?
Xác định phép nhân hóa trong bài thơ sau:
TRONG MƯA
Góc sân, cây phượng phất cờ
Cây chuối gõ trống reo hò say sưa.
Thương sao đọt bí măng tơ
Tay run chới với trong mưa tìm giàn.
(Cao Xuân Sơn)
Trả lời:
- Nhân hoá là gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật, … bằng những từ ngữ vốn được dùng để gọi hoặc tả con người; làm cho thế giới loài vật, cây cối, đồ vật, … trở nên gần gũi với con người, biểu thị những suy nghĩ tình cảm của con người.
- Phép nhân hóa:
TRONG MƯA
Góc sân, cây phượng phất cờ
Cây chuối gõ trống reo hò say sưa.
Thương sao đọt bí măng tơ
Tay run chới với trong mưa tìm giàn.
(Cao Xuân Sơn)
TIẾT 95:
ẨN DỤ
Đọc khổ thơ sau:
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
(Minh Huệ)
Tiết 95:
ẨN DỤ
I.Ẩn dụ là gì?
1.Ví dụ (sgk/68)
Câu hỏi :
Trong khổ thơ trên, cụm từ Người Cha được dùng để chỉ ai? Vì sao có thể ví như vậy?
Trả lời :
Cụm từ Người Cha dùng để chỉ Bác Hồ
Có thể ví như vậy là vì Bác Hồ với Người Cha có những phẩm chất giống nhau (tuổi tác, tình yêu thương, sự chăm sóc chu đáo đối với con,...) -> tương đồng về phẩm chất.





a.Ví dụ:
Người Cha - Bác Hồ
Vì Bác Hồ với Người Cha có những phẩm chất giống nhau -> tương đồng về phẩm chất.





.










Câu hỏi :
- Cách nói bằng ẩn dụ có gì giống và khác phép so sánh: “Bác Hồ như Người Cha”
Trả lời:
*Giống nhau:
- Đều ví Bác Hồ như Người Cha.
- Đều tạo cho câu nói có tính hình tượng, tính biểu cảm cao hơn so với cách nói bình thường
(Bác Hồ mái tóc bạc)
* Khác nhau:
- So sánh: Bác Hồ như Người Cha
Vế A Vế B
- Ẩn dụ: Người Cha mái tóc bạc
Vế B
->Ẩn đi vế A-> so sánh ngầm-> câu thơ có thêm tính hàm súc.

Câu hỏi :
- Qua tìm hiểu ví dụ trên, em hãy nêu tác dụng của ẩn dụ?
Trả lời:
Ẩn dụ nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.


Câu hỏi:
Qua phân tích ví dụ, em hiểu thế nào là ẩn dụ? Ẩn dụ có tác dụng gì?
2. Ghi nhớ: ( SGK/68)

Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này
bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.


II.Các kiểu ẩn dụ:
1. Ví dụ:
I. Ẩn dụ là gì?
Người Cha  chỉ Bác Hồ
 Có nét tương đồng
 Gợi hình, gợi cảm
=> Ẩn dụ
1. “Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.” (Minh Huệ)
1. Ví dụ: Mục I/SGK/68
2. Ghi nhớ: SGK/68
HỆ THỐNG VÍ DỤ
II. Các kiểu ẩn dụ:
- Người Cha  chỉ Bác Hồ
1. Ví dụ: Mục I và II/SGK/68
Người Cha - Bác Hồ
 tương đồng về phẩm chất
3. “Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng” (Nguyễn Tuân)
 ẩn dụ phẩm chất
Tiết 95: B. ẨN DỤ
Hãy cho biết hình ảnh “Người Cha” và “Bác Hồ” có sự tương đồng về mặt nào?

Các từ in đậm dưới đây được dùng để chỉ những
hiện tượng sự vật nào? Vì sao có thể ví như vậy?
“Về thăm nhà Bác làng Sen,
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng”
(Nguyễn Đức Mậu)



- Lửa hồng: chỉ “màu đỏ” của hoa dâm bụt
-> vì hai sự vật ấy có hình thức tương đồng.
- Thắp: Chỉ sự nở hoa -> vì chúng giống nhau ở cách thức thực hiện.

Cách dùng từ trong cụm từ in đậm dưới đây có gì đặc biệt so với cách nói thông thường?
“ Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng”.
(Nguyễn Tuân)
- Nắng giòn tan: chỉ nắng “to, rực rỡ”
-> vì dựa vào sự chuyển đổi cảm giác.
Từ những ví dụ đã phân tích, hãy nêu lên một số kiểu tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng thường được sử dụng để tạo phép ẩn dụ?
*Có 4 kiểu tương đồng:
-Tương đồng về hình thức.
-Tương đồng về cách thức thực hiện.
-Tương đồng về phẩm chất.
-Tương đồng về cảm giác.
Dựa vào các kiểu tương đồng, ta có mấy kiểu ẩn dụ thường gặp?
b. Ghi nhớ: (SGK/69)
Có 4 kiểu ẩn dụ:
- Ẩn dụ hình thức;
- Ẩn dụ cách thức;
- Ẩn dụ phẩm chất;
- Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác;
II. LUYỆN TẬP
THẢO LUẬN (kĩ thuật khăn trải bàn)

Bài tập 2 trang 70:
Tìm ẩn dụ trong những ví dụ dưới đây. Nêu lên nét tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng được so sánh ngầm với nhau.
a) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
b) Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng
c) Thuyền về có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
d) Ngày ngày Mặt Trời đi qua trên lăng
Thấy một Mặt Trời trong lăng rất đỏ.

a) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây:

-> Câu tục ngữ này khuyên chúng ta khi được hưởng thụ thành quả phải nhớ đến công lao người đã gây dựng thành quả đó.
Ăn quả có nét tương đồng về cách thức với “sự hưởng thụ thành quả lao động”, còn kẻ trồng cây có nét tương đồng về phẩm chất với “người lao động, người gây dựng (tạo ra thành quả)”
b) Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng
Mực - đen : có nét tương đồng về phẩm chất với “cái xấu, cái lạc hậu”.
Đèn - sáng : có nét tương đồng về phẩm chất với “cái tốt, cái tiến bộ”.
-> Câu tục ngữ này nói lên tầm quan trọng của môi trường sống, khuyên chúng ta phải chọn môi trường sống tốt đẹp.
c) Thuyền về có nhớ bến chăng ? Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền

- Thuyền: ”chỉ người đi xa”, chỉ người con trai.
- Bến: “chỉ người ở lại”, chỉ người con gái.
-> Đây là những tương đồng về phẩm chất.
-> Nói về tình cảm thủy chung, gắn bó trong tình yêu đôi lứa.
d) Ngày ngày Mặt Trời đi qua trên lăng
Thấy một Mặt Trời trong lăng rất đỏ
- “Mặt Trời” trong câu thơ thứ nhất: là một thiên thể
nóng sáng, là nguồn chiếu sáng chủ yếu cho Trái Đất.
- “Mặt Trời” trong câu thơ thứ hai là hình ảnh ẩn dụ:
được dùng để chỉ Bác Hồ vì Bác Hồ soi sáng, dẫn
đường chỉ lối cho dân tộc ta thoát khỏi cuộc sống nô
lệ tối tăm, đi tới tương lai độc lập, tự do, hạnh phúc.
- “Mặt Trời” – Bác Hồ: có nét tương đồng về phẩm
chất.
3. Tìm những ẩn dụ chuyển đổi cảm giác trong các câu văn, câu thơ dưới đây và nêu lên tác dụng của những ẩn dụ ấy trong việc miêu tả sự vật, hiện tượng:
a). Buổi sáng, mọi người đổ ra đường. Ai cũng muốn ngẩng lên cho thấy mùi hồi chín chảy qua mặt.
b). “Cha lại dắt con đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai”.
a). Buổi sáng, mọi người đổ ra đường. Ai cũng
muốn ngẩng lên cho thấy mùi hồi chín chảy qua mặt.

- Thấy mùi – chảy: Từ khứu giác (mũi) chuyển sang cảm nhận bằng thị giác (mắt nhìn).
-> Biểu thị sự khuếch tán lan tỏa mạnh của hương hoa hồi.
-> Cảm nhận mới lạ, độc đáo, gợi hình ảnh và cảm giác.
b). “Cha lại dắt con đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai”.
Thường thì nhận biết ánh nắng qua con đường
thị giác cho nên mới thấy ánh nắng vàng tươi,
hoặc ánh nắng vàng nhạt,…
Còn ánh nắng trong câu thơ “Ánh nắng chảy
đầy vai” lại được hình dung thành dòng, thành
giọt, nhờ vậy mà sinh động, gợi cảm.
3. Tìm những ẩn dụ chuyển đổi cảm giác và nêu tác dụng.
c/ Ngoài thềm rơi chiếc lá đa
Tiếng rơi rất như là rơi nghiêng. (Trần Đăng Khoa)
d/ Em thấy cả trời sao Xuyên qua từng kẽ lá Em thấy cơn mưa rào tiếng cười của bố. (Phan Thế Cải)
mỏng
Ướt
Xúc giác
Thính giác
Thị giác
Thị giác
Cảm nhận được niềm vui của người bố.
Xúc giác
Cảm nhận được độ dày mỏng của chiếc lá rơi.
4
3
6
5
2
1
7
TRÒ CHƠI CỦNG CỐ
6

Ẩn dụ hình thức
Ẩn dụ cách thức
Nét tương đồng
Tăng sức gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt
Phép tu từ ẩn dụ còn được gọi là gì?
“Dưới trăng quyên đã gọi hè – Đầu tường lửa lựu lập lòe đâm bông” từ “lửa lựu” thuộc kiểu ẩn dụ nào?
So sánh ngầm
1
3
Ẩn dụ phẩm chất
Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác
ẨN DỤ
Từ “mặt trời” trong câu thơ sau thuộc kiểu ẩn dụ nào?
“Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lí chói qua tim”
4
5
Cho biết kiểu ẩn dụ trong câu thơ “Một tiếng chim kêu sáng cả rừng”?
6
7
Câu tục ngữ “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn” được sử dụng kiểu ẩn dụ nào?
2
Việc sử dụng phép tu từ ẩn dụ trong thơ, văn nhằm mục đích gì?
Ẩn dụ dựa vào đâu để gọi tên sự vật, sự việc này bằng tên sự vật, sự việc khác?
4/. Chính tả (nghe viết): Buổi học cuối cùng
Tuy nhiên, thầy vẫn đủ can đảm dạy chúng tôi cho đến hết buổi. Sau tiết viết tập đến bài Lịch sử, rồi những trò nhỏ cất tiếng đọc đồng thanh như hát Ba Be Bi Bo Bu. Đằng kia, cuối phòng học, cụ Hô-de đã đeo kính lên, và nâng cuốn sách vỡ lòng bằng hai tay, cụ đánh vần từng chữ theo bọn trẻ. Cả cụ cũng chăm chú, giọng cụ run run vì xúc động; nghe cụ đọc thật kì cục, đến nỗi tất cả chúng tôi muốn cười và cũng muốn khóc… Ôi! Tôi sẽ nhớ mãi buổi học cuối cùng này!

CỦNG CỐ:
1. Ẩn dụ là gì? Ẩn dụ có tác dụng như thế nào?
2. Có mấy kiểu ẩn dụ?
3.Nêu một số ẩn dụ mà em biết.
Trả lời:
1. Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
2. Có 4 kiểu ẩn dụ:
- Ẩn dụ hình thức; - Ẩn dụ cách thức;
- Ẩn dụ phẩm chất; - Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác;
3. Ẩn dụ: “Uống nước, nhớ nguồn”; “Tre già, măng mọc”, ….

DẶN DÒ:

- Nhớ khái niệm ẩn dụ.
Làm bài tập còn lại.
Viết một đoạn văn miêu tả có sử dụng phép ẩn dụ.
Đọc và soạn: “Hoán dụ”