Bài 23. Ẩn dụ

Chào mừng các thầy cô giáo về dự giờ ngữ văn 6A3
Một số quy định:

Phần học sinh ghi vào vở
- Tất cả các đề mục.
- Khi xuất hiện biểu tượng ở đầu trang
Kiểm tra bài cũ
(Hình thức: Vấn đáp và trắc nghiệm)
? Nhân hoá là gì? Phép nhân hoá trong câu ca dao sau được tạo ra bằng cách nào?
Vì mây cho núi lên trời
Vì chưng gió thổi hoa cười với trăng.
Dùng những từ vốn gọi người để gọi vật.
Dùng những từ vốn chỉ hoạt động của người để chỉ hoạt động của vật.
Dùng những từ vốn chỉ tính chất của người để chỉ tính chất của vật.
Trò chuyện xưng hô với vật như đối với người.
Ngữ văn
Bài 23_ Tiết 95


ẩn dụ

I. ẩn dụ là gì?
* Xét ví dụ:
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
(Minh Huệ)
? Trong khổ thơ trên, cụm từ Người Cha dùng để chỉ ai? Căn cứ vào đâu? Vì sao có thể ví như vậy?
Cụm từ Người Cha dùng để chỉ Bác Hồ.
Căn cứ vào ngữ cảnh của khổ thơ và cả bài thơ.
Vì Bác và Người Cha có những phẩm chất giống nhau như:Sự thương yêu, chăm sóc chu đáo với các con...
Hãy so sánh hai trường hợp dưới đây, trường hợp nào sử dụng phép so sánh? Vì sao?
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
b. Người là Cha, là Bác, là Anh
Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ.


+ Trường hợp b => Phép so sánh vì có A là B ( Sự vật được so sánh, từ so sánh, sự vật dùng để so sánh)


? Giải thích nghĩa của từ "ẩn dụ" được ghi trong từ điển.
Cách 1:
Bác Hồ mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
Cách 2:
Bác Hồ như Người Cha
Đốt lửa cho anh nằm
Cách 3:
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm

Diễn đạt bình thường, miêu tả trực tiếp, có tác dụng nhận thức lý tính.

Sử dụng so sánh có tác dụng tạo cho câu nói có tính hình tượng biểu cảm.

Sử dụng ẩn dụ có tác dụng tạo cho câu nói có tính hình tượng biểu cảm, tính hàm súc cao hơn ( Vừa miêu tả hình ảnh Bác Hồ, vừa bộc lộ tình cảm và tấm lòng của Bác đối với chiến sĩ, tấm lòng của anh đội viên đối với Bác.)
Trong 3 cách diễn đạt dưới đây, cách diễn đạt nào hay hơn cả? Vì sao?
Ghi nhớ 1:
ẩn dụ là tên gọi sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
II. Các kiểu ẩn dụ:

? C¸c tõ “th¾p”, “löa hång” trong c©u th¬ trªn ®­îc dïng ®Ó chØ nh÷ng sù vËt, hiÖn t­îng nµo? V× sao cã thÓ vÝ nh­ vËy?
Ví dụ:
Về thăm nhà Bác làng Sen
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.
(Nguyễn Đức Mậu)
-ẩn dụ cách thức

- ẩn dụ hình thức.


Thắp => chỉ sự nở hoa
Lửa hồng => chỉ màu đỏ của hoa râm bụt




Vì:
Hai sự vật này giống nhau về cách thức thực hiện
Hai sự vật này có hình thức giống nhau.

Đọc kĩ câu văn sau của Nguyễn Tuân
Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng.
? Trong cuộc sống, từ "giòn tan" thường dùng chỉ đặc điểm cụ thể của những vật nào?
Dùng chỉ đặc điểm của những vật cứng cụ thể khi bị gãy, vỡ như bánh, gỗ, kính....chứ không dùng để chỉ hiện tượng tự nhiên như "nắng"
? Theo em cụm từ "nắng giòn tan" có gì đặc biệt so với cách nói thông thường?
Đây là một ẩn dụ chuyển đổi cảm giác của nhà văn Nguyễn Tuân (Từ vị giác, thính giác sang thị giác)
? Hãy nêu một số kiểu tương đồng giữa các sự vật hiện tượng thường được sử dụng để tạo phép ẩn dụ.
Em hãy đặt câu với cụm từ "Nắng giòn tan"
Từ những ví dụ đã phân tích trên, em hãy rút ra các kiểu ẩn dụ thường gặp
Ghi nhớ 2:
Có bốn kiểu ẩn dụ thường gặp là:
ẩn dụ hình thức
ẩn dụ cách thức
ẩn dụ phẩm chất
ẩn dụ chuyển đổi cảm giác
III. Luyện tập
Bài tập trắc nghiệm
Bài 1: Hình ảnh mặt trời trong câu thơ nào dưới đây được dùng theo lối ẩn dụ:


Mặt trời mọc ở đằng đông
Thấy anh như thấy mặt trời
Chói trang khó ngó, trao lời khó trao.
C. Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lý chói qua tim.
D. Bác như ánh mặt trời xua màn đêm giá lạnh.


Bài 2: Câu thơ sau thuộc kiểu ẩn dụ nào?
Một tiếng chim kêu sáng cả rừng
(Khương Hữu Dụng)
ẩn dụ hình thức
ẩn dụ cách thức
ẩn dụ phẩm chất
ẩn dụ chuyển đổi cảm giác
Bài tập: Tìm nhanh
Cho các câu thơ dưới đây, hãy tìm những câu thơ có nghệ thuật ẩn dụ.

1. Muôn nghìn cây mía
Múa gươm
2. Ca lô đội lệch
Mồm huýt sáo vang
Như con chim chích
Nhảy trên đường vàng...
3. Ngày Huế đổ máu
4. Cháu cười híp mí
Má đỏ bồ quân
5. Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
6. Hàng bưởi
Đu đưa
Bế lũ con
Đầu tròn
Trọc lốc
7. Bố em đi cày về
Đội sấm
Đội chớp
Đội cả trời mưa...


Bài tập 2/ SGK trang 70
Tìm các ẩn dụ hình tượng trong những ví dụ dưới đây. Nêu lên nét tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng được so sánh ngầm với nhau?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
(tục ngữ)
b. Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
(tục ngữ)
c. Thuyền về có nhớ bến chăng?
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền
(ca dao)
d. Ngày ngày Mặt Trời đi qua trên lăng
Thấy một Mặt Trời trong lăng rất đỏ.
(Viễn Phương)
Mẫu
ẩn dụ hình tượng Nét tương đồng
ăn quả => Chỉ việc hưởng thụ thành quả
Kẻ trồng cây => Chỉ người đã tạo ra thành quả đó
ẩn dụ hình tượng Nét tương đồng
a. ăn quả ==> Chỉ việc hưởng thụ thành quả
Kẻ trồng cây ==> Chỉ người đã tạo ra thành quả đó

b. Mực
Đen Chỉ cái xấu
Đèn
Sáng Chỉ cái tốt, cái tiến bộ

c. Thuyền ==> Chỉ người đi xa
Bến ==> Chỉ người ở lại
d. Mặt trời ==> Chỉ Bác Hồ
Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lý chói qua tim.
(Tố Hữu)

Ngày ngày Mặt Trời đi qua trên lăng
Thấy một Mặt Trời trong lăng rất đỏ.
(Viễn Phương)
=> Mặt trời chỉ Bác Hồ

=>Mặt trời chỉ lý tưởng cách mạng
Bài tập 4/ SGK trang 70
Chính tả (nghe - viết): Buổi học cuối cùng (từ Tuy nhiên, thầy vẫn đủ can đảm đến lớn lao đến thế)
Học sinh hát













Bài tập về nhà:
1. Học thuộc ghi nhớ.
2. Sưu tầm những câu ca dao, thơ có sử dụng ẩn dụ, ghi vào sổ tay văn học.
3. Tìm trong giao tiếp hàng ngày ít nhất 3 ví dụ có sử dụng ẩn dụ.
4. Chuẩn bị bài Luyện nói về văn miêu tả.
- Đọc kĩ các bài tập trong bài Luyện nói.
- Tập nói ở nhà bài 1, bài 2 - trang 71.
- Lập dàn ý cho bài 3 - trang 71.
Tiết học đã hết
Xin chân thành cảm ơn
các quý vị đại biểu, các thày cô giáo
đã về dự hội thi giáo viên giỏi.