Bài 23. Ẩn dụ

GIÁO VIÊN: VÕ THỊ VĨNH H?I
Kiểm tra bài cũ
* Đọc thuộc lòng 5 khổ thơ đầu bài thơ
"Đêm nay Bác không ngủ" của Minh Huệ.
* Hình tượng Bác Hồ hiện lên trong bài thơ như thế nào?
Thứ sáu ngày 24 tháng 02 năm 2012
Tuần: 24
Tiết : 95
TIẾNG VIỆT


ẨN DỤ
Câu nào trong đoạn trích thể hiện cảm xúc của ông giáo khi nghĩ về lão Hạc?
Hỡi ơi Lão Hạc !

ẨN DỤ
Tiết 95
I. Ẩn dụ là gì?
* Ví dụ:
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
(Minh Huệ)
- Người Cha chỉ Bác Hồ
- Bác với “Người Cha” có những phẩm chất giống nhau: tuổi tác, tình thương yêu, sự chăm sóc chu đáo đối với các con…
- Gọi tên sự vật này (Bác Hồ) bằng tên sự vật khác (Người Cha) có nét tương đồng “Người Cha” là hình ảnh ẩn dụ.
Câu nào trong đoạn trích thể hiện cảm xúc của ông giáo khi nghĩ về lão Hạc?
Hỡi ơi Lão Hạc !

ẨN DỤ
Tiết 95
Người Cha – mái tóc bạc, hai hình ảnh này luôn đi liền với nhau đã trở thành một ẩn dụ và so sánh khá quen thuộc về Bác Hồ:
* Bác Hồ, Cha của chúng con
Hồn của muôn hồn
Cho con được ôm hôn má Bác
Cho con hôn mái đầu tóc bạc
…Người là Cha, là Bác, là Anh
Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ.
(Tố Hữu)
* Bạc phơ mái tóc người Cha.


ẨN DỤ
Tiết 95
So sánh 2 câu thơ sau, cách diễn đạt nào hay hơn, vì sao?
(1) Bác Hồ mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
(2) Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
Cách diễn đạt (2) hay hơn vì chứa hình ảnh ẩn dụ “Người Cha”. Ví Bác Hồ với Người Cha đã làm cho câu thơ có tính hàm súc, tăng tính gợi hình gợi cảm hơn so với cách nói bình thường (1).
* Tác dụng của ẩn dụ: làm cho câu văn, câu thơ có tính hàm súc, tăng tính gợi hình, gợi cảm.

Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Ghi nh?:


ẨN DỤ
Tiết 95
Đối chiếu 2 câu thơ sau, cho biết ẩn dụ và so sánh có gì giống và khác nhau?
THẢO LUẬN NHÓM
(1) Bác Hồ như Người Cha
Đốt lửa cho anh nằm.
(2) Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
* Giống: hai sự vật, hiện tượng đều có nét tương đồng. So sánh và ẩn dụ đều là các phép tu từ tạo cho câu nói có tính hình tượng, biểu cảm cao hơn so với cách nói bình thường.
* Khác: So sánh có 4 yếu tố (vế A nêu tên sự vật được so sánh, phương diện so sánh, từ so sánh, vế B nêu tên sự vật dùng để so sánh), đối chiếu sự vật ở vế A với sự vật ở vế B. Còn ẩn dụ được hiểu là một loại so sánh ngầm, trong đó ẩn đi vế A, phương diện so sánh và từ so sánh; chỉ còn lại vế B. Vì vậy ẩn dụ làm cho câu nói có tính hàm súc cao hơn.
Phép so sánh

Tiết 95
ẨN DỤ
Phép ẩn dụ
Câu nào trong đoạn trích thể hiện cảm xúc của ông giáo khi nghĩ về lão Hạc?
Hỡi ơi Lão Hạc !

ẨN DỤ
Tiết 95
II. CAÙC KIEÅU AÅN DUÏ:
* Ví dụ 1:
Về thăm nhà Bác làng Sen,
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.
(Nguyễn Đức Mậu)
- lửa hồng chỉ “màu đỏ” của hoa râm bụt
- thắp chỉ sự “nở hoa”
 Ẩn dụ dựa vào sự tương đồng về hình thức giữa các sự vật, hiện tượng (ẩn dụ hình thức).
(chúng giống nhau về cách thức thực hiện)
(chúng có hình thức tương đồng)
 Ẩn dụ dựa vào sự tương đồng về cách thức thực hiện hành động giữa các sự vật, hiện tượng (ẩn dụ cách thức).

ẨN DỤ
Tiết95
* Ví dụ 2:
Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng.
(Nguyễn Tuân)
- giòn đặc điểm của cái bánh
- nắng giòn tan nắng to, rực rỡ
- nắng hiện tượng tự nhiên
 Ẩn dụ dựa vào sự tương đồng về cảm giác (ẩn dụ chuyển đổi cảm giác).
(cảm nhận của vị giác)
(cảm nhận của thị giác và xúc giác)
(có sự chuyển đổi cảm giác)
(Người ChaBác Hồ) Ẩn dụ dựa vào sự tương đồng về phẩm chất (ẩn dụ phẩm chất).

ẨN DỤ
Tiết 95
* Ghi nhớ:
Có bốn kiểu ẩn dụ thường gặp là:
- Ẩn dụ hình thức;
- Ẩn dụ cách thức;
- Ẩn dụ phẩm chất;
- Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

ẨN DỤ
Tiết 95
* BT 2: Tìm ẩn dụ, nêu lên nét tương đồng của các sự vật, hiện tượng:
a. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
(Tục ngữ)
ăn quả: sự thừa hưởng thành quả lao động
kẻ trồng cây: người lao động, người tạo ra thành quả
(ẩn dụ cách thức)
(ẩn dụ phẩm chất)
b. Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
(Tục ngữ)
mực, đen: cái xấu
(ẩn dụ phẩm chất)
đèn, sáng: cái tốt, cái hay, cái tiến bộ
(ẩn dụ phẩm chất)
III. LUYỆN TẬP:

ẨN DỤ
Tiết 95
* BT 3: Tìm ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, nêu tác dụng của những ẩn dụ ấy.
a. Buổi sáng, mọi người đổ ra đường. Ai cũng muốn ngẩng lên cho thấy mùi hồi chín chảy qua mặt.
(Tô Hoài)
thấy; chảy: khứu giác chuyển sang thị giác
b. Cha lại dắt con đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai.
(Hoàng Trung Thông)
chảy: thị giác, xúc giác chuyển sang thính giác

ẨN DỤ
Tiết 95


* Tác dụng: Làm cho cách diễn đạt mới lạ, gợi lên hình ảnh cụ thể, sinh động. Những hình ảnh ẩn dụ trên giàu sức biểu hiện, làm tăng giá trị biểu cảm cho lời văn, lời thơ.

ẨN DỤ
Tiết 95
* BT 4: (Trò chơi Đội nào nhanh hơn? )
- Nội dung: Hãy tìm câu tục ngữ hoặc ca dao có sử dụng lối nói ẩn dụ.
- Thể lệ: Có 4 đội tham gia, trong thời gian 2 phút, các thành viên trong đội hội ý và phải nhanh chóng ghi các câu ca dao hoặc tục ngữ có sử dụng lối nói ẩn dụ vào bảng phụ. Hết 2 phút, đội nào nhiều câu đúng nhất là đội thắng.
- Học thuộc lòng ghi nhớ 1, 2; tìm các câu văn, câu thơ, ca dao, tục ngữ có sử dụng phép ẩn dụ. Làm BT 2c,d; 3c,d. Viết đoạn văn ngắn có dùng phép tu từ ẩn dụ.
- Chuẩn bị bài: Luyện nói về văn miêu tả.
+ Đọc đoạn trích sgk/71, tả lại bằng miệng quang cảnh lớp học trong Buổi học cuối cùng.
+ Từ truyện Buổi học cuối cùng, tả lại bằng miệng về hình ảnh thầy giáo Ha-men.

H�ướng dẫn về nhà :
Kính chúc thầy cô
và các em
nhiều sức khỏe!