Bài 23. Ẩn dụ

1. Ví dụ :
...“Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.”...
(Minh Huệ)
Trong khổ thơ trên, cụm từ Người Cha dùng để chỉ
ai ? Vì sao có thể ví như vậy?
- Cụm từ Người Cha dùng để chỉ Bác Hồ.
- Vì Bác và Người Cha có những phẩm chất giống nhau (tương đồng) như : Tuổi tác, sự thương yêu, chăm sóc ân cần chu đáo với các con...

Vậy, em hãy cho biết ẩn dụ là gì ?
Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó .
2.Cách nói này có gì giống và khác với phép so sánh?
Đều có nét tương đồng (giống nhau) giữa hai sự vật, sự việc.
- Đều làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt…
- Đối chiếu sự vật,sự việc này với sự vật,sự việc khác
- Có cấu trúc đầy đủ hai vế: vế A (sự vật được so sánh), vế B (sự vật dùng để so sánh) và có từ so sánh: là, như, giống như…
Gọi tên sự vật, sự việc này bằng tên sự vật , sự việc khác
Cấu trúc không đầy đủ chỉ có vế B (sự vật dùng để so sánh )
 So sánh ngầm.
 Lưu ý:
+ Ẩn dụ có mối liên hệ chặt chẽ với so sánh: ẩn dụ là loại so sánh ngầm, trong đó ẩn đi vế A, sự vật, sự việc so sánh, từ so sánh, chỉ còn vế B.
+ Muốn hiểu được cái hay, cái hàm súc của ẩn dụ, phải từ từ ngữ ẩn dụ (B) tìm đến được (A).
=> Như ở ví dụ đã phân tích, từ từ ngữ ẩn dụ Người Cha (vế B), ta tìm được (vế A) là Bác Hồ: Bác như người cha già giàu tình yêu thương, chăm sóc chu đáo, …
1. Xét ví dụ: (SGK tr 68)
a) VD 1: Về thăm nhà Bác làng Sen,
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.
(Nguyễn Đức Mậu)


- Các từ thắp và lửa hồng được dùng để chỉ những hiện
tượng hoặc sự vật nào ? Vì sao có thể ví như vậy ?

- Lửa hồng
Tương đồng về hình thức-> Ẩn dụ hình thức
- Thắp
Nở hoa
Tương đồng về cách thức-> Ẩn dụ cách thức
Màu đỏ của hoa đung đưa trong gió như là ngọn lửa đang cháy
-> Chỉ hàng rào hoa râm bụt trước nhà Bác Hồ ở làng Sen .
b) VD 2:
Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng.
(Nguyễn Tuân)
Cách dùng từ trong cụm từ:“nắng giòn tan”có gì đặc biệt so
với cách nói thông thường ?
Nắng giòn tan
Nắng to, rực rỡ
Thính giác
Thị giác
Cách so sánh đặc biệt vì có sự chuyển đổi cảm giác từ thính giác -> thị giác (Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.)
...“Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.”...
(Minh Huệ)
- Bác và Người Cha có sự tương đồng về điều gì?
- Bác và Người Cha có những phẩm chất giống nhau như: Sự thương yêu, chăm sóc chu đáo với các con...
Tương đồng về phẩm chất -> Ẩn dụ phẩm chất
Ghi nhớ: SGK tr 69
Có bốn kiểu ẩn dụ thường gặp là:

Ẩn dụ hình thức ;
Ẩn dụ cách thức ;
Ẩn dụ phẩm chất ;
Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác .
Cách 1:
Bác Hồ mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.

Cách 2:
Bác Hồ như Người Cha
Đốt lửa cho anh nằm.

Cách 3:
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
( Minh Huệ )
Bài1:( Trang 69)So sánh đặc điểm và tác dụng của ba cách
diễn đạt sau đây:
Thể
hiện
tình
cảm
của
Bác
Diễn đạt bình thường
( không dùng phép tu từ)
Sử dụng phép so sánh
(Bác Hồ như Người Cha)
Vế A Vế B
Tạo cho câu nói có tính hình tượng,
biểu cảm hơn so với cách nói bình thường.
Sử dụng phép ẩn dụ (lược bỏ vế A)
 Làm cho câu nói có tính hàm súc cao hơn.
2. Bài tập 2: (trang 70)
a. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
“Sự hưởng thụ thành quả lao động”

“Người lao động, người tạo ra thành quả”
b. Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
“Cái xấu, hoàn cảnh xấu”
“Cái tốt,cái hay, cái tiến bộ”
(Ẩn dụ phẩm chất)
(Ẩn dụ phẩm chất)
(Ẩn dụ cách thức)
Ăn quả
kẻ trồng cây.
mực
sáng
đèn
đen
Bài 3. (Trang 70).Tìm những ẩn dụ chuyển đổi cảm giác trong
các câu sau và nêu tác dụng?
Nhóm 1,2
b) Cha lại dắt con đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai.
(Hoàng Trung Thông)
chảy
Nhóm 3,4
c) Ngoài thềm rơi chiếc lá đa
Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng. (Trần Đăng Khoa)
mỏng
Tác dụng: Thể hiện lòng tràn đầy niềm vui sướng, ấm áp của người cha và người con.
Tác dụng: Nêu lên sự cảm nhận tinh tế của tác giả.
Trong các câu sau, câu nào dùng phép ẩn dụ?
A. Cô giáo như mẹ hiền
B. Mặt trời chân lý chói qua tim
C. Tay ôm, tay níu tre gần nhau thêm
Câu thơ sau thuộc kiểu ẩn dụ nào?

“Một tiếng chim kêu sáng cả rừng.”
(Khương Hữu Dụng)
Ẩn dụ hình thức
Ẩn dụ cách thức
Ẩn dụ phẩm chất
Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác
1. Học thuộc 2 phần ghi nhớ SGK tr 68, 69.
2. Làm bài tập còn lại .
3. Tìm trong giao tiếp hàng ngày ít nhất 3 ví dụ có sử dụng ẩn dụ.
4. Chuẩn bị bài: Luyện nói về văn miêu tả.


HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ