Bai 20

Hân hạnh chào mừng
quý thầy cô đến
dự giờ thao giảng
Lớp Ngữ văn 34
PHƯƠNG PHÁP DẠY
TẬP LÀM VĂN
Văn bản thuyết minh
Người dạy: Trịnh Đức Long – CĐSP ĐăkLăk
www.thmemgallery.com
Company Logo
MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
Khái niệm kiểu văn bản thuyết minh

Nhiệm vụ yêu cầu khi thuyết minh

Các dạng thuyết minh trong chương trình THCS

Phương pháp tạo lập văn bản thuyết minh



Văn bản thuyết minh
www.thmemgallery.com
Company Logo
I. KHÁI NIỆM VĂN BẢN THUYẾT MINH
“Bàn cờ vuông, con cờ tròn, phải có hai người mới đánh được.
Quân cờ chia ra làm hai bên đen,đỏ, mỗi bên có 16 con,mỗi con
đi một phép,ví như tướng chỉ đi quanh trong cung,sĩ đi hoa chanh,
tượng đi chữ điền, xe pháo đi ngang,đi dọc tuỳ ý,nhưng pháo
phải cách một con mới được đánh. Mã phải đi chữ nhật, tốt phải
đấm nước một, sang hà mới được đi ngang.
Đánh cờ cũng vui thú mà càng nghĩ càng vô cùng.Đánh cờ
được hai người đối thủ thì nghĩ ngợi có khi nửa giờ mới được
một nước, có người mê mẩn đến nỗi quên ăn quên ngủ”
(Việt Nam phong tục – Phan Kế Bính)
Nêu khái quát nội dung đoạn văn bản trên?

Đoạn văn bản trên hướng đến mục đích gì?
?
www.thmemgallery.com
Company Logo
I. KHÁI NIỆM VĂN BẢN THUYẾT MINH
THUYẾT MINH : Trình bày, cắt nghĩa giải thích nhằm cung cấp những thông tin về các sự vật hiện tượng trong cuộc sống tự nhiên và xã hội để hướng dẫn con người tìm hiểu và sử dụng chúng.
Thuyết minh được sử dụng trong mọi lãnh vực đời sống XH
TRÌNH
BÀY-
GIẢI
THÍCH
Lịch sử, lý do phát sinh sự vật hiện tượng

Quy luật phát triển, biến hoá sự vật hiện tượng
Tính chất, cấu tạo sự vật hiện tượng
Ý nghĩa, tác dụng của sự vật hiện tượng
www.thmemgallery.com
Company Logo
II. NHIỆM VỤ, YÊU CẦU KHI THUYẾT MINH
“ Sông Đà dài 910 Km từ Vân Nam vào nước ta theo hướng
Tây Bắc - Đông Nam gần như song song với sông Hồng.
Đoạn chảy vào địa phận nước ta dài 500 Km. Qua Lai Châu,
dòng sông chảy trong một thung lũng sâu giữa khối cao nguyên
đá vôi vùng Tây Bắc nên lắm thác, ghềnh và đi qua những hẻm
hùng vĩ. Đến Hòa Bình, gặp núi Ba Vì, sông quặt lên phía Bắc
rồi đổ vào sông Hồng ở Trung Hà” (SGK Địa lý)

Văn bản
Thuyết minh-
Phong cách
khoa học.
" Sụng D� khai sinh ? huy?n C?nh Dụng t?nh Võn Nam, l?y tờn l� Lý Tiờn m� di qua m?t vựng nỳi ỏc, r?i d?n g?n gi?a du?ng thỡ xin nh?p qu?c t?ch Vi?t Nam, tru?ng th�nh mói lờn v� ngó ba Trung H� thỡ chan hũa v�o sụng H?ng. T? biờn gi?i Trung Vi?t t?i ngó ba Trung H� l� 500 cõy s? lu?n r?ng r?n, v� tớnh to�n thõn sụng D� thỡ chi?u d�i l� 883 nghỡn thu?c một" (Nguy?n Tuõn)

Tùy bút-
Phong cách
nghệ thuật
SO SÁNH HAI ĐOẠN VĂN BẢN SAU:
1
2
www.thmemgallery.com
Company Logo
II. NHIỆM VỤ, YÊU CẦU KHI THUYẾT MINH
Cung cấp những thông tin xác thực về sự vật hiện tượng
không được hư cấu tưởng tượng mà phải trung thực với
logic khách quan.

Phản ánh đúng bản chất đặc trưng của sự vật ( Đặc điểm,
cấu tạo, sự hình thành, giá trị, ý nghĩa…)

Thể hiện được cấu tạo, trình tự, logic của sự vật (Không gian
thời gian, cấu tạo…)

Phải có tri thức về đối tượng được thuyết minh (tìm hiểu
trực quan, tra cứu tài liệu…)

Dùng từ chính xác, lời văn trong sáng giản dị






www.thmemgallery.com
Company Logo
II. NHIỆM VỤ, YÊU CẦU KHI THUYẾT MINH
Chú ý:
Vấn đề sự kiện và số liệu
khi thuyết minh
Nhằm đảm bảo tính chính xác, cụ thể thuyết phục
người tiếp nhận

Đối tượng thuyết minh:
* Thuyết minh khoa học: Số liệu
* Thuyết minh con người, sự việc: Sự kiện




www.thmemgallery.com
Company Logo
II. NHIỆM VỤ, YÊU CẦU KHI THUYẾT MINH
Chú ý:
Vấn đề sự kiện và số liệu
khi thuyết minh

“Trên hành tinh của chúng ta, nước bao phủ tới 75% bề mặt trái đất,
nhưng có tới 97,5% lượng nước là nước mặn, chỉ có 2,5% lượng nước ngọt. Trong tổng số lượng nước ngọt trên thế giới thì nước ở các chóp băng và dòng sông băng chiếm 74%, phần còn lại chủ yếu nằm ở tầng nước ngầm, hoặc tích tụ trong lòng đất dưới dạng sương mù hay độ ẩm.Chỉ có 0,3% nước ngọt là ở ao, hồ, sông suối. Lượng nước mà con người khai thác để phục vụ cuộc sống và sản xuất cũng xấp xỉ 1% tổng lượng nước ngọt trên thế giới”
(Nước ngọt - nguồn tài nguyên quý hiếm )
www.thmemgallery.com
Company Logo
II. NHIỆM VỤ, YÊU CẦU KHI THUYẾT MINH
Chú ý:
Ngôn ngữ, văn phong
khi thuyết minh
Chính xác, rõ ràng, đơn nghĩa, súc tích không rườm rà
đảm bảo tính khách quan khoa học

Tuỳ theo đối tượng, ngôn ngữ thuyết minh vẫn cần sự
mềm mại,uyển chuyển giàu hình ảnh gợi tả
www.thmemgallery.com
Company Logo
II. NHIỆM VỤ, YÊU CẦU KHI THUYẾT MINH
Ngôn ngữ, văn phong thuyết minh
“Bước tới đền tháp nào ta cũng sững người trước sự khổng lồ. Ngôn ngữ của Angkor là ngôn ngữ của người khổng lồ. Tôi ngẩn ngơ bởi mỗi cổng thành Angkor Thom đều có mấy cây cầu đá mênh mông, đủ cho hàng ngàn đàn voi chiến có thể dàn ngang diễu hành. Cây cầu nào cũng đều dựng hai hàng lan can vô cùng độc đáo: mỗi dãy lan can đều làm bởi 54 pho tượng đá lớn…Từng pho tượng đều đang vòng tay ôm ngang con rắn thần Naga 9 đầu, mình rắn to tầm một thân cây dài suốt thân cầu…Angkor quả là nơi ngự trị của cái kỳ vĩ. Có phải cái kỳ vĩ là biểu trưng của cả một đế chế hùng mạnh, một siêu cường ở mọi thời. Và một dân tộc chỉ có thể kỳ vĩ khi nó làm được những điều kì vĩ”
(Chu Văn Sơn – Angkor, những đối cực của cái đẹp )
Kết hợp: Thuyết minh + Biểu cảm + Nghị luận
www.thmemgallery.com
Company Logo
III. CÁC DẠNG BÀI THUYẾT MINH Ở THCS
Thuyết minh về một phương pháp

Giới thiệu, trình bày phương pháp
tạo ra một sản phẩm,làm một công việc
Điều kiện
Cách thức tiến hành
Quy trình tạo lập, hoạt động
Yêu cầu chất lượng
www.thmemgallery.com
Company Logo
III. CÁC DẠNG BÀI THUYẾT MINH Ở THCS
Thuyết minh về một phương pháp


- Vật liệu: 500gr thịt bắp đùi; 1 trái dừa tươi; nước mắm,
đường.
- Cách làm: Thịt nhổ lông cạo rửa sạch, mua thứ heo non,
da mỏng, xắt thịt thành từng miếng bằng bao diêm để ráo.
Dừa chặt lấy nước đổ vô soong nấu một lúc sôi cho thịt vào trở cho vàng đều xong cho nửa chén nước mắm đẻ sôi lại, cho đường đậy nắp để lửa riu riu cho đến khi rút nước mềm là được.
- Công dụng: Dùng với món luộc hay rau ghém
Phương pháp chế biến món Thịt kho nước dừa
www.thmemgallery.com
Company Logo
III. CÁC DẠNG BÀI THUYẾT MINH Ở THCS
Thuyết minh về một đồ dùng, sản phẩm

Giới thiệu về một đồ dùng, sản phẩm
sử dụng trong cuộc sống hàng ngày

Nguồn gốc
Đặc điểm, tính chất
Chức năng công dụng

www.thmemgallery.com
Company Logo
CÁC DẠNG BÀI THUYẾT MINH Ở THCS
“T`rưng là loại nhạc cụ gõ phổ biến ở
  Tây Nguyên, đặc biệt là đối với dân
tộc Gia Rai và Ba Na.
Đàn t`rưng làm bằng một số ống tre lồ ô hay nứa ngộ có kích cỡ khác nhau. Đàn t`rưng chuyên nghiệp có khoảng 12 đến 16 ống xếp thành hàng trên giá đàn theo thứ tự đi dần lên từ ống lớn đến ống nhỏ, từ ống dài đến ống ngắn. Đàn t`rưng có âm vực rộng gần 3 quãng 8. Kỹ thuật diễn tấu nhạc cụ này khá đơn giản, dùng dùi (bằng tre hoặc gỗ) gõ vào ống để tạo ra âm thanh
Theo truyền thống, T`rưng là nhạc cụ do nam giới sử dụng, chỉ được chơi trên nương rẫy, kiêng cữ đánh trong nhà và trong làng. Vì người dân tộc tin rằng trong mỗi ống đàn có một vị thần cư trú, giúp con người bảo vệ cây trồng trên rẫy. Song hiện nay, ta thấy trên các sân khấu chuyên nghiệp, người chơi đàn T`rưng thường là nữ giới”


ĐÀN T’RƯNG
www.thmemgallery.com
Company Logo
III. CÁC DẠNG BÀI THUYẾT MINH Ở THCS
Thuyết minh về một danh lam thắng cảnh

Giới thiệu danh lam thắng cảnh nổi tiếng trong
nước và thế giới ( Tự nhiên hoặc do con người sáng tạo)

Vị trí địa lý
Lịch sử hình thành
Cấu trúc
Giá trị, ý nghĩa
www.thmemgallery.com
Company Logo
VỊ TRÍ, NHIỆM VỤ CỦA TẬP LÀM VĂN THCS


Chùa Một Cột có tên chữ là Diên Hựu
(phúc lành dài lâu) xây dựng năm 1049
thời vua Lý Thái Tông. Tương truyền khi ấy
vua đã cao tuổi mà chưa có con trai nên
thường đi chùa cầu tự. Một đêm vua chiêm
bao Đức Phật Quan Âm hiện lên đài sen ở
một hồ nước hình vuông phía tây thành
Thăng Long, tay bế đứa con trai trao cho
nhà vua. Ít lâu sau hoàng hậu sinh con trai.
Nhà vua cho dựng chùa Một Cột có dáng
dấp như trong giấc mơ để thờ Phật.
Quanh chùa là hồ Liên Hoa Ðài. Ngoài hồ có hành lang chạm vẽ chung
quanh. Trước sân chùa xây Bảo Tháp. Trước cổng chùa còn có một
phương đình bằng đá xanh cao 8 trượng . Chùa là một cụm kiến trúc
bề thế, có ý tưởng độc đáo và thẩm mỹ đẹp.
Đây là một công trình kiến trúc sáng tạo kết hợp không gian kiến trúc
có nhịp điệu cao thấp gồm điêu khắc đá, hội hoạ, chạm vẽ hành lang,
mặt nước là biểu tượng văn hoá, nghệ thuật cao, tính dân tộc đậm nét.
Hiện nay chùa Một Cột được khách thập phương trong và ngoài nước
tới cầu nguyện và tham quan. 


www.thmemgallery.com
Company Logo
III. CÁC DẠNG BÀI THUYẾT MINH Ở THCS
Thuyết minh về một tác giả, tác phẩm văn học


Giới thiệu về một tác giả văn học
+ Tiểu sử cuộc đời
+ Đặc điểm con người
+ Văn nghiệp
Giới thiệu về tác phẩm văn học
+ Hoàn cảnh sáng tác
+ Nội dung hiện thực phản ánh
+ Hình thức nghệ thuật
www.thmemgallery.com
Company Logo
“Bà Huyện Thanh Quan tên thật là Nguyễn Thị Hinh, quê ở Nghi Tàm nay thuộc quận Tây Hồ (Hà Nội). Bà lấy chồng làm tri huyện ( Huyện Thanh Quan thuộc tỉnh Thái Bình) do đó mà có tên gọi Bà Huyện Thanh Quan. Bà nổi tiếng hay chữ nên được vua mời vào kinh giữ chức cung trung giáo tập (Dạy dỗ các công chúa, cung phi). Bà là một trong những nữ sĩ tài danh hiếm có trong thời đại ngày xưa, hiện còn để lại 6 bài thơ đường luật trong đó có bài Qua đèo Ngang” rất nổi tiếng
CÁC DẠNG BÀI THUYẾT MINH Ở THCS
Thuyết minh
về một
tác giả VH
www.thmemgallery.com
Company Logo
CÁC DẠNG BÀI THUYẾT MINH Ở THCS
Thuyết minh về một thể loại VHNT


Dạng bài thuyết minh nhằm giới thiệu đặc điểm
của một thể loại văn học nghệ thuật .
“Truyền thuyết là loại truyện dân gian kể về các nhân vật và sự kiện có liên quan đến lịch sử thời quá khứ, thường có yếu tố tưởng tượng và hư ảo. Truyền thuyết thể hiện thái độ và cách đánh giá của nhân dân đối với các sự kiện và nhân vật lịch sử được kể”
www.thmemgallery.com
Company Logo
IV. PHƯƠNG PHÁP LÀM BÀI THUYẾT MINH
Định hướng chung: Hướng dẫn HS các bước thuyết minh
BƯỚC
1
BƯỚC
2
BƯỚC
3
BƯỚC
4
BƯỚC
5
Xác định đối tượng cần thuyết minh (Đề tài): Thuyết minh cái gì?
Xác định mức độ, yêu cầu thuyết minh:
Khái quát, sơ lược hay cụ thể, chi tiết
Thu thập tài liệu về đối tượng cần thuyết minh:
số liệu, sự kiện qua quan sát trực tiếp. tài liệu sách vở
Lập dàn ý bài thuyết minh
Tạo lập văn bản thuyết minh
www.thmemgallery.com
Company Logo
Kết cấu bố cục bài văn thuyết minh


IV. PHƯƠNG PHÁP LÀM BÀI THUYẾT MINH
MỞ BÀI
Giới thiệu về đối tượng cần thuyết minh
THÂN
BÀI
Nêu nội dung chính của đối tượng thuyết minh theo
yêu cầu và mức độ mà người viết xác định
+ Có thể giới thiệu theo trật tự thời gian, không gian
+ Có thể lần lượt giới thiệu các đặc điểm nổi bật,
rồi đến công dụng của sự vật
Nêu khái quát những suy nghĩ của người viết
về ý nghĩa giá trị của đối tượng được thuyết minh .
KẾT BÀI
www.thmemgallery.com
Company Logo
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
Phương pháp nêu định nghĩa
“Ô nhiễm môi trường là hiện tượng môi trường tự nhiên bị bẩn, đồng thời các tính chất vật lý, hoá học, sinh học của môi trường bị thay đổi, gây tác hại tới đời sống của con người và các sinh vật khác” (SGK Sinh vật 9)


LƯU Ý
Sử dụng để thuyết minh một hiện tượng
trong tự nhiên, khoa học

Định nghĩa cần ngắn gọn , không được
trùng lặp ý.
www.thmemgallery.com
Company Logo
Phương pháp nêu ví dụ
Phương pháp này thường tiến hành sau
phương pháp định nghĩa.

Dùng ví dụ để chứng minh cho một đặc tính
ý nghĩa giá trị của sự vật hiện tượng.

Ví dụ cần chính xác,cụ thể, điển hình đúng
với đối tượng tuyết minh
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
www.thmemgallery.com
Company Logo
Phương pháp nêu ví dụ
Quy nạp là quá trình lập luận đi từ cái riêng đến cái chung,
từ sự quan sát nghiên cứu các hiện tượng cụ thể riêng biệt
đơn nhất đến những kết luận tổng quát, từ ý nhỏ đến ý lớn,
từ cụ thể đến khái quát, từ luận chứng cụ thể suy ra nguyên tắc,
nguyên lý phổ biến. Câu chủ đề đứng ở cuối đoạn.
VÍ DỤ
"Hiện nay trình độ của đại đa số đồng bào ta bây giờ
không cho phép đọc dài, điều kiện giấy mực của ta không cho phép viết dài và in dài, thì giờ của ta, người lính đánh giặc, người dân đi làm, không cho phép xem lâu. Vì vậy, nên viết ngắn chừng nào tốt chừng ấy"
(Hồ Chí Minh)
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
www.thmemgallery.com
Company Logo
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
Phương pháp dùng số liệu để chứng minh ̣
“Do có nhiều thuận lợi về điều kiện sống nên vùng đồng bằng ven biển và các đô thị có mật độ dân số khá cao. Năm 2003 mật độ dân số ở đồng bằng sông Hồng là1192 người/Km2, thành phố Hồ Chí Minh là 2664 người/km2, Hà Nội là 2830 người/km2”
(SGK Địa lý 9)
Lưu ý
Sử dụng khi đối tượng thuyết minh có biểu hiện
đặc trưng ở số lượng

Số liệu phải chính xác và có độ tin cậy cao
www.thmemgallery.com
Company Logo
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
Phương pháp so sánh ̣
Mục đích làm nổi bật đặc điểm đối tượng thuyết minh

So sánh giữa sự vật này với sự vật khác dựa trên
những điểm tương đồng và loại biệt

So sánh cần dựa trên cùng một tiêu chí
+ Cùng cấp độ
+ Cùng loại hình, tính chất
www.thmemgallery.com
Company Logo
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
Phương pháp so sánh ̣
THẦN THOẠI
+Lý giải nguồn gốc vũ trụ, gắn liền với tín ngưỡng dân gian.
+Nhât vật là Thần
TRUYỀN THUYẾT
+Sự kiện, nhân vật là sự thật lịch sử, ca ngợi quá trình dựng và giữ nước.
+Nhân vật bán thần
GIỐNG NHAU
Có yếu tố hoang đường kỳ ảo, giàu trí tưởng tượng bay bổng
KHÁC NHAU
Thuyết minh về đặc điểm thần thoại và truyền thuyết
www.thmemgallery.com
Company Logo
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
LƯU Ý KHI LÀM BÀI THUYẾT MINH
Sử dụng kết hợp các phương pháp thuyết minh

Chọn lựa PP thích hợp tùy theo đối tượng thuyết minh

Sử dụng đan xen các phương thức biểu đạt
www.thmemgallery.com
Company Logo

Chúc các bạn sinh viên
thành công trong
học tập!