Bài 2. Thánh Gióng

Nhìn tranh và đoán:

Hôm nay chúng ta sẽ học tác phẩm gì?
Tam quan đền Gióng – Phù Đổng, Gia Lâm
Thánh Gióng
( 2 tiết)
Một số điều cần lưu ý
Thánh Gióng có nhiều dị bản: trong Việt điện u linh của Lý Tế Xuyên, Lĩnh Nam chích quái của Vũ Quỳnh- Kiều Phú, Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam của Nguyễn Đổng Chi…
Đặc biệt, có thể tìm đọc thêm những truyện dân gian vùng trung châu về Gióng và các nhân vật liên quan đến Gióng ( chương Đất nước vùng trung châu kể chuyện ông Dóng, trong sách Người anh hùng làng Dóng, NXB Khoa học và xã hội, Hà Nội, 1969)
Ngoài truyện, nhân dân còn kể về Thánh Gióng bằng thơ, vè…
Thánh Gióng đã trở thành một hình tượng luôn có mặt trong lịch sử
văn học Việt Nam
Bảy nong cơm, ba nong cà
Uống một hơi nước, cạn đà khúc sông.
Đứa con trai nọ
Thật rõ lạ đời
Chẳng nói chẳng cười
Bỗng người lớn tướng
Hay là nghiệp chướng
Hay tướng trời sinh…
Cao Huy Đỉnh nhận xét:
Về mặt thể loại văn học dân gian, Ông Dóng tổng hợp cả ba yếu tố:
thần thoại, truyền thuyết và anh hùng ca…
Viết Gióng hay Dóng?
Cao Huy Đỉnh: quan niệm vì tất cả những tên từ Đùng, Đổng, Dóng đến Giơn, Di-ông…
( các nhân vật trong thần thoại Việt và Ba Na) có liên quan với nhau
nên dùng D để viết tên Dóng
Gióng: gióng tre
Gióng: đánh mạnh và liên tục thành từng hồi
Gióng: Thúc ngựa đi
Truyện Thánh Gióng có thể được chia thành mấy đoạn?
Từ đầu đến nằm đấy
Tiếp theo đến cứu nước.
Tiếp theo đến lên trời
Truyện Thánh Gióng có thể được chia thành 4 đoạn:
Phần còn lại
Truyện Thánh Gióng có những nhân vật nào?
Ai là nhân vật chính?
Nhân vật chính trong truyện này được xây dựng
bằng rất nhiều chi tiết tưởng tưởng kì ảo và giàu ý nghĩa.
Em hãy tìm và liệt kê ra những chi tiết đó?

Truyện có 5 nhân vật:
- Hai vợ chồng ông lão
- Thánh Gióng
- Sứ giả
- Nhà vua
Thánh Gióng là nhân vật chính
Các chi tiết tưởng tượng về nhân vật Thánh Gióng
- Quá trình hoài thai: nguồn gốc ( vết chân to),
thời gian trong bụng mẹ (mười hai tháng)
Lên ba vẫn không biết nói,biết cười, cũng chẳng biết đi,cứ đặt đâu thì nằm đấy.
Nghe tiếng sứ giả bỗng cất tiếng nói
- Lớn nhanh như thổi
- Giặc đến, chú bé vùng dậy, vươn vai, biến thành một tráng sĩ oai phong lẫm liệt.
- Tráng sĩ đánh giặc
- Diệt giặc xong, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại,
cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời.

Thảo luận:
Theo em các chi tiết sau đây có ý nghĩa như thế nào?
- Tiếng nói đầu tiên của chú bé lên ba là tiếng nói đòi đánh giặc.
- Gióng đòi ngựa sắt, roi sắt, giáp sắt để đánh giặc.
- Bà con làng xóm vui lòng góp gạo nuôi cậu bé.
- Gióng lớn nhanh như thổi, vươn vai thành tráng sĩ.
- Gậy sắt gãy, Gióng nhổ tre bên đường đánh giặc.
- Gióng đánh giặc xong, cởi áo giáp sắt để lại và bay thẳng về trời
Tiếng nói đầu tiên của Gióng là tiếng nói đòi đánh giặc.
- Ca ngợi ý thức đánh giặc, cứu nước trong hình tượng Gióng.
“ Không nói là để bắt đầu nói thì nói điều quan trọng, nói lời yêu nước,
lời cứu nước.”
-Ý thức cứu nước được đặt lên đầu tiên với người anh hùng.
- Gióng là hình ảnh của nhân dân. Nhân dân lúc bình thưởng thì âm thầm,lặng lẽ cũng giống như Gióng ba năm không nói chẳng cười.
Nhưng khi nước nhà gặp cơn nguy biến thì họ rất mẫn cảm, đứng ra cứu nước đầu tiên, cũng giống như Gióng, vua vừa kêu gọi, đã đáp lời kêu nước, không chờ đến lời kêu gọi thứ hai.
Gióng đòi ngựa sắt,roi sắt,giáp sắt để đánh giặc
Để thắng giặc, dân tộc ta phải chuẩn bị từ lương thực,
từ những cái bình thường như cơm cà, lại phải đưa cả
những thành tựu văn hóa, kĩ thuật ( ngựa sắt, roi sắt,
giáp sắt) vào cuộc chiến đấu.
- Ý thức chuẩn bị chu đáo, kỹ càng trước một cuộc chiến
của người anh hùng.
Bà con làng xóm góp gạo nuôi Gióng.
Dân gian kể rằng, khi Gióng lớn, ăn thì những bảy nong cơm, ba nong cà,
còn uống thì uống một hơi nước, cạn đà khúc sông,
mặc thì vải bô không đủ, phải lấy cả bông lau che thân mới kín được người
- Gióng lớn lên bằng nhứng thức ăn, đồ mặc của nhân dân. Sức mạnh dũng sĩ của Gióng được nuôi dưỡng từ những cái bình thường, giản dị.
- Nhân dân ta rất yêu nước, ai cũng mong Gióng lớn nhanh đánh giặc cứu nước.
- Cả dân làng đùm bọc, nuôi dưỡng Gióng, Gióng đâu chỉ là con của một mẹ, mà của mọi người, của nhân dân. Toàn dân góp phần chuẩn bị cho sức mạnh đánh giặc. Có vậy, khả năng đánh giặc, cứu nước mới lớn lên mau chóng. Gióng tiêu biểu cho sức mạnh toàn dân đó.
- Ngày nay, ở hội Gióng, nhân dân vẫn tổ chức cuộc thi nấu cơm, hái cà nuôi Gióng. Đây là hình thức tái hiện quá khứ rất giàu ý nghĩa.
Tế lễ trong hội Gióng
Gióng lớn nhanh như thổi, vươn vai thành tráng sĩ
- Sự vươn vai của Gióng có liên quan đến truyền thống của truyện cổ dân gian. Thời cổ, nhân dân quan niệm người anh hùng phải khổng lồ về thể xác, sức mạnh, chiến công. Thần Trụ trời, Sơn Tinh…đều là những nhân vật khổng lồ. Cái vươn vai của Gióng là để đạt đến sự phi thường ấy
Trong truyện, dường như việc cứu nước có sức mạnh làm cho Gióng
lớn lên. Không lớn lên nhanh thì làm sao đáp ứng được nhiệm vụ
cứu nước. Cuộc chiến đấu đòi hỏi dân tộc ta phải vươn mình phi thường
như vậy.Gióng vươn vai là tượng đài bất hủ về sự trưởng thành vượt bậc,
về hùng khí, tinh thần của một dân tộc trước nạn ngoại xâm.
Khi lịch sử đặt ra vấn đề sống còn cấp bách, khi tình thế đòi hỏi dân tộc
vươn lên một tầm vóc phi thường thì dân tộc vụt lớn dậy như Thánh Gióng,
tự mình thay đổi tư thế, tầm vóc của mình.
Gậy sắt gãy, Gióng nhổ tre bên đường đánh giặc.
Gióng đánh giặc không những bằng vũ khí,
mà bằng cả cây cỏ của đất nước
bằng những gì giết được giặc
Hồ Chủ tịch kêu gọi toàn quốc kháng chiến
thời chống thực dân Pháp:
Ai có súng dùng súng, ai có gươm dùng gươm,
không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc
Đánh giặc xong, Gióng cởi áo giáp sắt để lại và bay thẳng về trời
Gióng ra đời đã phi thường thì ra đi cũng phi thường.
Nhân dân yêu mến, trân trọng, muốn giữ mãi hình ảnh người anh hùng,
nên đã để Gióng trở về về với cõi vô biên bất tử.
Hình tượng Gióng được bất tử hóa bằng cách ấy.
Bay lên trời, Gióng là non nước, đất trời là biểu tượng của người dân Văn Lang.
Gióng sống mãi.
Đánh giặc xong, Gióng không trở về thân phận thường,
không hề đòi hỏi công danh.
Dấu tích của chiến công, Gióng để lại cho quê hương, xứ sở.
Hãy nêu ý nghĩa của hình tượng Thánh Gióng?
Gióng là hình tượng tiêu biểu, rực rỡ của người anh hùng đánh giặc cứu nước. Trong văn học dân gian Việt Nam nói riêng, văn học Việt Nam nói chung đây là hình tượng người anh hùng đánh giặc đầu tiên, rất tiêu biểu cho lòng yêu nước của nhân dân ta.
Gióng là người anh hùng mang trong mình sức mạnh của cả cộng đồng ở buổi đầu dựng nước: sức mạnh của tổ tiên thần thánh ( sự ra đời thần kì); sức mạnh của tập thể cộng đồng ( bà con làng xóm góp gạo nuôi Gióng); sức mạnh của thiên nhiên, văn hóa, kĩ thuật ( núi non khắp vùng trung châu, tre và sắt)
Phải có hình tượng khổng lồ, đẹp và khái quát như Thánh Gióng mới nói được lòng yêu nước, khả năng và sức mạnh quật khởi của dân tộc ta trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm.
Truyền thuyết thường liên quan đến sự thật lịch sử.
Theo em, truyện Thánh Gióng có liên quan đến sự thật lịch sử nào?
Khảo cổ học đã chứng minh sự thật lịch sử liên quan
đến truyện Thánh Gióng ở mấy điểm sau đây:
Vào thời đại Hùng Vương, chiến tranh tự vệ ngày càng trở nên ác liệt,
đòi hỏi phải huy động sức mạnh của cả cộng đồng.
Số lượng và kiểu loại vũ khí của người Việt cổ tăng lên từ giai đoạn
Phùng Nguyên đến giai đoạn Đông Sơn.
Vào thời Hùng Vương, cư dân Việt cổ tuy nhỏ nhưng đã kiên quyết
chống lại mọi đạo quân xâm lược lớn mạnh để bảo vệ cộng đồng.
Hình tượng Thánh Gióng với nhiều màu sắc thần kì là biểu tượng rực rỡ của ý thức và sức mạnh bảo vệ đất nước, đồng thời là sự thể hiện quan niệm và ước mơ của nhân dân ta ngay từ buổi đầu lịch sử về người anh hùng cứu nước chống ngoại xâm.

Ghi nhớ

----

Luyện tập
Hình ảnh nào của Gióng là hình ảnh đẹp nhất
trong tâm trí em?
( - Hình ảnh đẹp phải có ý nghĩa về nội dung
và hay về nghệ thuật
- Gọi tên ngắn gọn được hình ảnh đó
và trình bày được lý do vì sao thích)