Bài 19. So sánh

SO SÁNH
Tiết 98: Tiếng Việt:
KIỂM TRA BÀI CŨ
Câu 1: So sánh là gì? Lấy ví dụ về so sánh?
- So sánh là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Câu 2: Cho biết mô hình cấu tạo đầy đủ của một phép so sánh gồm mấy yếu tố?
VD:
Trẻ em như búp trên cành
Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan.
(Hồ Chí Minh)
Trẻ em
như
búp trên cành
sự non nớt
“Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con
Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời”
(Trần Quốc Minh)
I. CÁC KIỂU SO SÁNH
1. Xét VD.I (Sgk 41)
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
Thảo luận nhóm
Hình thức: nhóm lớn
Thời gian: 3 phút
Yêu cầu thảo luận:
1. Điền vào mô hình cấu tạo đầy đủ của các phép so sánh vừa tìm được.
2. Từ ngữ chỉ ý so sánh trong các phép so sánh trên có gì khác nhau ?
Thảo luận nhóm
Hình thức: nhóm lớn
Thời gian: 3 phút
Yêu cầu thảo luận:
1. Điền vào mô hình cấu tạo đầy đủ của các phép so sánh vừa tìm được.
2. Từ ngữ chỉ ý so sánh trong các phép so sánh trên có gì khác nhau ?
“Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con
Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời”
(Trần Quốc Minh)
(1) Nh?ng ngơi sao
thức ngoài kia
ch?ng b?ng
m? d� th?c vì ch�ng con
(2) M?
ng?n giĩ c?a con su?t d?i.
l�
Chẳng bằng
là
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
-Từ so sánh: +Chẳng bằng: so sánh không ngang bằng.
+ là: so sánh ngang bằng
“Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con
Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời”
(Trần Quốc Minh)
I. CÁC KIỂU SO SÁNH
1. Xét VD.I (Sgk 41)
(1) Nh?ng ngơi sao
thức ngoài kia
ch?ng b?ng
m? d� th?c vì ch�ng con
(2) M?
ng?n giĩ c?a con su?t d?i.
l�
2. Nhận xét:
Chẳng bằng
là
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
“Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con
Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời”
(Trần Quốc Minh)
I. CÁC KIỂU SO SÁNH
1. Xét VD.I (Sgk 41)
2. Nhận xét:
* Từ ngữ chỉ ý so sánh trong các
phép so sánh trên có gì khác nhau ?
Chẳng bằng
là
-Từ so sánh: +Chẳng bằng: so sánh không ngang bằng.
+ là: so sánh ngang bằng
Dựa vào sự phân tích ví dụ ở trên em hãy cho biết so sánh có mấy kiểu và rút ra mô hình của các kiểu so sánh đó?
- Có hai kiểu so sánh:
+So sánh ngang bằng (A là B).
+So sánh không ngang bằng (A hơn B).
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
Có hai kiểu so sánh:
- So sánh ngang bằng;
- So sánh không ngang bằng.
So sánh ngang bằng: như, giống như, tựa như, y như, như là, bao nhiêu... bấy nhiêu, là,...
- So sánh không ngang bằng: hơn, kém, thua, không như, chẳng bằng, chưa bằng, khác,
1) Thà rằng ăn bát cơm rau
Còn hơn cá thịt nói nhau nặng lời.
-> So sánh không ngang bằng.
2) Qua đình ngả nón trông đình
Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu.
-> So sánh ngang bằng.
4) Áo chàng đỏ tựa ráng pha
Ngựa chàng sắc trắng như là tuyết in.
-> So sánh ngang bằng.
5) Con trâu là đầu cơ nghiệp
-> So sánh ngang bằng.
1. Ví dụ II (Sgk/ 42)
I. CÁC KIỂU SO SÁNH
1. Xét VD.I (Sgk 41)
2. Nhận xét:
-Từ so sánh: +Chẳng bằng: so sánh không ngang bằng.
+ là: so sánh ngang bằng
3. Kết luận
- Có hai kiểu so sánh:
+So sánh ngang bằng (A là B).
+So sánh không ngang bằng
4. Ghi nhớ.
II. TÁC DỤNG CỦA SO SÁNH
Mỗi chiếc lá rụng có một linh hồn riêng, một tâm tình riêng, một cảm giác riêng. Có chiếc tựa mũi tên nhọn, tự cành cây rơi cắm phập xuống đất như cho xong chuyện, cho xong một đời lạnh lùng, thản nhiên, không thương tiếc, không do dự vẩn vơ. Có chiếc lá như con chim bị lảo đảo mấy vòng trên không, rồi cố gượng ngoi đầu lên, hay giữ thăng bằng cho chậm tới. Các giây nằm phơi trên mặt đất. Có chiếc lá nhẹ nhàng khoan khoái, đùa bỡn, múa may với làn gió thoảng, như thầm bảo rằng sự đẹp của vạn vật chỉ ở hiện tại: cả một thời quá khứ dài dằng dặc của chiếc lá trên cành cây, không bằng một vài giây bay lượn, nếu sự bay lượn ấy có vẻ đẹp nên thơ. Có chiếc lá như sợ hãi, ngần ngại rụt rè, rồi như gần tới mặt đất, còn cất mình muốn bay trở lại cành. Có chiếc lá đầy âu yếm rơi bám vào một bông hoa thơm, hay đến mơn trớn một ngọn cỏ xanh mềm mại.
(Khái Hưng)
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
1. Tìm phép so sánh trong đoạn văn dưới đây:
Mỗi chiếc lá rụng có một tâm hồn riêng, một tâm tình riêng, một cảm giác riêng. Có chiếc tựa mũi tên nhọn, tự cành cây rơi cắm phập xuống đất như cho xong chuyện, cho xong một đời lạnh lùng, thản nhiên, không thương tiếc, không do dự vẩn vơ. Có chiếc lá như con chim bị lảo đảo mấy vòng trên không, rồi cố gượng ngoi đầu lên, bay giữ thăng bằng cho chậm tới cái giây nằm phơi trên mặt đất. Có chiếc lá nhẹ nhàng, khoan thai, đùa bỡn, múa may với làn gió thoảng như thầm bảo rằng sự đẹp của vạn vật chỉ ở hiện tại: Cả một thời quá khứ dài dằng dặc của chiếc lá trên cành cây không bằng một vài giây bay lượn, nếu sự bay lượn ấy có vẻ đẹp nên thơ. Có chiếc lá như sợ hãi, ngần ngại, rụt rè, rồi như gần tới mặt đất, còn cất mình muốn bay trở lại cành. Có chiếc lá đầy âu yếm rơi bám vào một bông hoa thơm, hay đến mơn trớn một ngọn cỏ xanh mềm mại .
(Khái Hưng)
1) Có chiếc tựa mũi tên nhọn, tự cành cây rơi cắm phập xuống đất như cho xong chuyện, cho xong một đời lạnh lùng, thản nhiên, không thương tiếc, không do dự vẩn vơ.
2) Có chiếc lá như con chim bị lảo đảo mấy vòng trên không, rồi cố gượng ngoi đầu lên, hay giữ thăng bằng cho chậm tới cái giây nằm phơi trên mặt đất.
3) Có chiếc lá nhẹ nhàng khoan khoái đùa bỡn, múa may với làn gió thoảng, như thầm bảo rằng sự đẹp của vạn vật chỉ ở hiện tại:
4) cả một thời quá khứ dài dằng dặc của chiếc lá trên cành cây không bằng một vài giây bay lượn, nếu sự bay lượn ấy có vẻ đẹp nên thơ.
5) Có chiếc lá như sợ hãi, ngần ngại rụt rè, rồi như gần tới mặt đất, còn cất mình muốn bay trở lại cành.

2. Trong đoạn văn trên phép so sánh có tác dụng gì?
- Đối với việc miêu tả sự vật, sự việc?
- Đối với việc thể hiện tư tưởng, tình cảm của người viết?
H?i:
Mỗi chiếc lá rụng có một tâm hồn riêng, một tâm tình riêng, một cảm giác riêng. Có chiếc tựa mũi tên nhọn, tự cành cây rơi cắm phập xuống đất như cho xong chuyện, cho xong một đời lạnh lùng, thản nhiên, không thương tiếc, không do dự vẩn vơ. Có chiếc lá như con chim bị lảo đảo mấy vòng trên không, rồi cố gượng ngoi đầu lên, bay giữ thăng bằng cho chậm tới cái giây nằm phơi trên mặt đất. Có chiếc lá nhẹ nhàng, khoan thai, đùa bỡn, múa may với làn gió thoảng như thầm bảo rằng sự đẹp của vạn vật chỉ ở hiện tại: Cả một thời quá khứ dài dằng dặc của chiếc lá trên cành cây không bằng một vài giây bay lượn, nếu sự bay lượn ấy có vẻ đẹp nên thơ. Có chiếc lá như sợ hãi, ngần ngại, rụt rè, rồi như gần tới mặt đất, còn cất mình muốn bay trở lại cành. Có chiếc lá đầy âu yếm rơi bám vào một bông hoa thơm, hay đến mơn trớn một ngọn cỏ xanh mềm mại.
(Khái Hưng)
- Đối với việc miêu tả sự vật, sự việc: Tạo ra những hình ảnh cụ thể, sinh động, giúp người đọc, người nghe hình dung ra được sự vật, sự việc được miêu tả (Hình dung ra các cách rụng khác nhau của lá).
- Đối với việc thể hiện tư tưởng, tình cảm của người viết: Tạo ra những lối nói hàm súc, giúp người đọc, người nghe dễ nắm bắt tư tưởng tình cảm người viết (Cụ thể qua đoạn văn, phép so sánh thể hiện quan niệm của tác giả về sự sống và cái chết).
1. Ví dụ II (Sgk/ 42)
I. CÁC KIỂU SO SÁNH
1. Xét VD.I (Sgk 41)
2. Nhận xét:
-Từ so sánh: +Chẳng bằng: so sánh không ngang bằng.
+ là: so sánh ngang bằng
- Có hai kiểu so sánh:
+So sánh ngang bằng (A là B).
+So sánh không ngang bằng (A hơn B).
II. TÁC DỤNG CỦA SO SÁNH
Qua phân tích ví dụ có thể thấy phép so sánh có tác dụng gì?
2. Nhận xét:
- Gợi hình, giúp cho việc miêu tả sự vật, sự việc được cụ thể, sinh động
-Tạo ra lối nói giàu hàm súc thể hiện quan niệm của tác giả về sự sống và cái chết.
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
* Ghi nhớ: So sánh vừa có tác dụng gợi hình, giúp cho việc miêu tả sự vật, sự việc được cụ thể, sinh động, vừa có tác dụng biểu hiện tư tưởng, tình cảm sâu sắc.
* Lưu ý:
Cần phân biệt phép so sánh bình thường với phép so sánh có giá trị tu từ.
Ví dụ 1: Bình cao bằng Nam
Ví dụ 2: Mẹ già như chuối chín cây
Gió lay mẹ rụng con phải mồ côi
-> Phép so sánh trên có giá trị đối với quá trình nhận thức của con người ( so sánh bình thường).
-> Phép so sánh có giá trị gợi hình, gợi cảm ( so sánh tu từ)
I. CÁC KIỂU SO SÁNH
II. TÁC DỤNG CỦA SO SÁNH
III. LUYỆN TẬP
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
Bài tập 1/ 43: Chỉ ra các phép so sánh trong những khổ thơ dưới đây. Cho biết chúng thuộc kiểu so sánh nào. Phân tích tác dụng gợi hình, gợi cảm của một phép so sánh mà em thích.
III. LUYỆN TẬP
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
Em hãy xác định phép so sánh và cho biết chúng thuộc kiểu so sánh nào, trong các khổ thơ sau?
=> Tâm hồn là cái trừu tượng được so sánh với một buổi trưa hè là cái cụ thể. Buổi trưa hè gợi một không gian nóng bỏng đầy nắng, gió, tiếng ve, hoa phượng… qua đó cho thấy tâm hồn “tôi” rất nhạy cảm, yêu thiên nhiên, yêu quê hương tha thiết.
Em hãy xác định phép so sánh và cho biết chúng thuộc kiểu so sánh nào, trong các khổ thơ sau?
Em hãy xác định phép so sánh và cho biết chúng thuộc kiểu so sánh nào, trong các khổ thơ sau?
=> Anh đội viên mơ màng giống như đang nằm mộng, trong cảnh ấy anh thấy hình ảnh Bác hiện lên thật lớn lao nhưng vô cùng ấm áp. Qua đó cho thấy tình cảm yêu kính của anh bộ đội nói riêng và của tất cả người dân Việt Nam nói chung dành cho Bác, vị cha già kính yêu của dân tộc.
Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng.
(Minh Huệ)
=> Anh đội viên mơ màng giống như đang nằm mộng, trong cảnh ấy anh thấy hình ảnh Bác hiện lên thật lớn lao nhưng vô cùng ấm áp. Qua đó cho thấy tình cảm yêu kính của anh bộ đội nói riêng và của tất cả người dân Việt Nam nói chung dành cho Bác, vị cha già kính yêu của dân tộc.
Hãy nêu những câu văn có sử dụng phép so sánh trong bài “vượt thác”
- Thuyền rẽ sóng lướt bon bon như đang nhớ núi rừng phải lướt cho nhanh để về cho kịp.
Núi cao như đột ngột hiện ra chắn ngang trước mặt.
Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt.
Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.
Dọc sườn núi, những cây to mọc giữa những bụi lúp xúp nom xa như những cụ già vung tay hô đám con cháu tiến về phía trước.
Em thích hình ảnh so sánh nào? Vì sao?
Dượng Hương Thư… hùng vĩ.
(Phép so sánh thể hiện trí tưởng tượng phong phú của tác giả. Hình ảnh nhân vật hiện lên đẹp, khỏe, gân guốc, dung mãnh. Thể hiện sức mạnh và khát vọng chinh phục thiên nhiên của con người)
I. CÁC KIỂU SO SÁNH
II. TÁC DỤNG CỦA SO SÁNH
Bài tập 2/ 43:
III. LUYỆN TẬP
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
Dựa theo bài “Vượt thác”, hãy viết một đoạn văn từ 3 đến 5 câu tả dượng Hương Thư đưa thuyền vượt qua thác dữ; trong đoạn văn có sử dụng cả hai kiểu so sánh đã được giới thiệu?
Tiết 98: SO SÁNH (Tiếp theo)
I. CÁC KIỂU SO SÁNH
II. TÁC DỤNG CỦA SO SÁNH
Bài tập 1/ 43:
III. LUYỆN TẬP
Bài tập 2/ 43:
Bài tập 3/ 43:
CỦNG CỐ
Bài 3 Tìm thành ngữ liên quan đến những hình ảnh sau và đặt câu với những thành ngữ vừa tìm được?
Chậm như rùa
Đẹp(tươi) như hoa
Cậu làm việc chậm như rùa.
Cô ấy tươi như hoa
- Về nhà học bài, xem lại VD và làm BT còn lại.
+ Làm BT 3 ở phần luyện tập.
+ Soạn bài: “Nhân hóa”
CỦNG CỐ
Câu 1 : So sánh có mấy kiểu? Đó là những kiểu nào?
So sánh có hai kiểu :
+ So sánh ngang bằng
+ So sánh không ngang bằng.
Câu 2 : So sánh có tác dụng gì ?
a) Gợi hình, giúp cho việc miêu tả sự vật, sự việc được cụ thể, sinh động.
b) Có tác dụng biểu hiện tư tưởng tình cảm sâu sắc.
c) Cả a và b đúng.
d) Cả a và b sai.
Tiết 89: SO SÁNH (Tiếp theo)
Bài tập bổ sung làm nhanh: Điền từ chỉ ý so sánh thích hợp vào các câu tục ngữ, thành ngữ.
1. Đẹp ……. hoa.
2. Nhanh ….. cắt.
3. Miệng cười …………hoa ngâu.
Cái khăn đội đầu ……….. hoa sen.
4. Đôi ta ………. lửa mới nhen,
……. trăng mới mọc, …….. đèn mới khêu.
5. Gió thổi ….. chổi trời.
6. Công cha …… núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ …….. nước trong nguồn chảy ra.
7.Tốt gỗ ……… tốt nước sơn.
8. Một giọt máu đào …….. ao nước lã.
9. Chết trong ………… sống đục.
10. Một đêm nằm ………. một năm ở.
Bài tập bổ sung: Điền từ chỉ ý so sánh:
1. Đẹp như hoa.
2. Nhanh như cắt.
3. Miệng cười như thể hoa ngâu.
Cái khăn đội đầu như thể hoa sen.
4. Đôi ta như lửa mới nhen,
Như trăng mới mọc, như đèn mới khêu.
5. Gió thổi là chổi trời.
6. Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
7.Tốt gỗ hơn tốt nước sơn.
8. Một giọt máu đào hơn ao nước lã.
9. Chết trong còn hơn sống đục.
10. Một đêm nằm bằng một năm ở.