Bài 19. So sánh

Chào mừng các thầy cô về dự giờ
môn Ngữ văn lớp 6C
Giáo viên: Đặng Thị Vân Hằng
Trường THCS Lê Quý Đôn
Tiết 86: so sánh
Kiểm tra bài cũ
? So sánh là gì? Nêu cấu tạo của phép so sánh? Cho ví dụ minh họa?
*Đáp án:
- So sánh là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức go?i hình, go?i cảm cho sự diễn đạt.
- Cấu tạo của phép so sánh:
+ Mô hình cấu tạo đầy đủ của phép so sánh gồm:
- Vế A: Nêu tên sự vật , sự việc được so sánh.
- Vế B: Nêu tên sự vật, sự việc dùng để so sánh với sự vật, sự việc nói ở vế A.
- Từ ngữ chỉ phương diện so sánh.
+ Trong thực tế mô hình cấu tạo có thể biến đổi ít nhiều:
- Các từ chỉ phương diện so sánh và chỉ ý so sánh có thể được lược bớt.
- Vế B có thể được đảo lên trước vế A cùng với từ so sánh.
Ví dụ:
1. Th?y thu?c nhu m? hi?n.
2. T?t g? hon t?t nu?c son.
Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con
Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời.
( Trần Quốc Minh)
Những ngôi sao
thức ngoài kia
Chẳng bằng
mẹ đã thức vì chúng con
Mẹ
là
ngọn gió của con suốt đời
- So sánh ngang bằng: như, giống như, tựa như, y như, như là, bao nhiêu... bấy nhiêu, là,...
- So sánh không ngang bằng: hơn, kém, thua, không như, chẳng bằng, chưa bằng, khác, nhường, ...
1) Gió thổi là chổi trời.
2) Quê hương là chùm khế ngọt.
3) Qua đình ngả nón trông đình
Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu.
=> So sánh ngang bằng
4) Thà rằng ăn bát cơm rau
Còn hơn cá thịt nói nhau nặng lời.
5) Đèn khoe đèn tỏ hơn trăng
Đèn ra trước gió còn chăng hỡi đèn?
6) Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.
=> so sánh không ngang bằng
Thầy thuốc như mẹ hiền.
=> So s¸nh ngang b»ng
2. Tốt gỗ hơn tốt nước sơn.
=> So s¸nh kh«ng ngang b»ng
*Lưu ý: Dù so sánh ngang bằng hay không ngang bằng thì giữa các sự vật, hiện tượng, tính chất được đem ra đối chiếu, so sánh với nhau ở vế A và vế B thường có những nét giống nhau nào đấy:

Ví dụ:
Công cha - núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ - nước trong nguồn
=> Giống nhau ở tính chất to lớn vô hạn.
Trăng tròn - cái đĩa
Trăng khuyết - con thuyền
=> Giống nhau ở hình dáng bên ngoài
Đèn - trăng
=> Giống nhau về việc phát ra ánh sáng.

Mỗi chiếc lá rụng có một linh hồn riêng, một tâm tình riêng, một cảm giác riêng. Có chiếc tựa mũi tên nhọn, tự cành cây rơi cắm phập xuống đất như cho xong chuyện, cho xong một đời lạnh lùng, thản nhiên, không thương tiếc, không do dự vẩn vơ. Có chiếc lá như con chim bị lảo đảo mấy vòng trên không, rồi cố gượng ngoi đầu lên, hay giữ thăng bằng cho chậm tới cái giây nằm phơi trên mặt đất. Có chiếc lá nhẹ nhàng khoan khoái đùa bỡn, múa may với làn gió thoảng, như thầm bảo rằng sự đẹp của vạn vật chỉ ở hiện tại: cả một thời quá khứ dài dằng dặc của chiếc lá trên cành cây không bằng một vài giây bay lượn, nếu sự bay lượn ấy có vẻ đẹp nên thơ. Có chiếc lá như sợ hãi, ngần ngại rụt rè, rồi như gần tới mặt đất, còn cất mình muốn bay trở lại cành. Có chiếc lá đầy âu yếm rơi bám vào một bông hoa thơm, hay đến mơn trớn một ngọn cỏ xanh mềm mại. (Khái Hưng)

1) Có chiếc tựa mũi tên nhọn, tự cành cây rơi cắm phập xuống đất như cho xong chuyện, cho xong một đời lạnh lùng, thản nhiên, không thương tiếc, không do dự vẩn vơ.
2) Có chiếc lá như con chim bị lảo đảo mấy vòng trên không, rồi cố gượng ngoi đầu lên, hay giữ thăng bằng cho chậm tới cái giây nằm phơi trên mặt đất.
3) Có chiếc lá nhẹ nhàng khoan khoái đùa bỡn, múa may với làn gió thoảng, như thầm bảo rằng sự đẹp của vạn vật chỉ ở hiện tại:
4) cả một thời quá khứ dài dằng dặc của chiếc lá trên cành cây không bằng một vài giây bay lượn, nếu sự bay lượn ấy có vẻ đẹp nên thơ.
5) Có chiếc lá như sợ hãi, ngần ngại rụt rè, rồi như gần tới mặt đất, còn cất mình muốn bay trở lại cành.

+ Có chiếc tựa mũi tên nhọn...
+ Có chiếc lá như con chim bị lảo đảo...
+ Có chiếc lá như thầm bảo rằng...
+ Có chiếc lá như sợ hãi...
gợi hình (tạo hình) giúp cho việc miêu tả sự vật, sự việc được cụ thể, sinh động.
- Hình dung được những cách rụng khác nhau của chiếc lá:
- Thể hiện đủ cung bậc tình cảm vui, buồn của con người được gửi trong đó và quan niệm về cái chết, sự sống của tác giả.
Gợi cảm (gợi cảm xúc) biểu hiện tư tưởng, tình cảm sâu sắc.
Bài tập 1: Chỉ ra các phép so sánh trong các khổ thơ? Chúng thuộc kiểu so sánh nào? Tác dụng gợi hình gợi cảm của một phép so sánh?
a) Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hàng tre
Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè
Toả nắng xuống lòng sông lấp loáng.
b) Con đi trăm núi ngàn khe
Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm
Con đi đánh giặc mười năm
Chưa bằng khó nhọc đời bầm sáu mươi.
c) Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng.
a) Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè => So sánh ngang bằng
A T B
b)
Con đi trăm núi ngàn khe/ Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm
A PD T B
=> So sánh không ngang bằng
Con đi đánh giặc mười năm/ Chưa bằng khó nhọc đời bầm sáu mươi.
A PD T B
=> So sánh không ngang bằng

Bài tập 2:SGK/43
Hãy nêu những câu văn có sử dụng phép so sánh trong bài Vượt thác. Em thích hình ảnh so sánh nào? Vì sao?
1) Thuyền rẽ sóng lướt bon bon như đang nhớ núi rừng phải lướt cho nhanh để về cho kịp.
3) Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt.
2) Núi cao như đột ngột hiện ra chắn ngang trước mặt.
4) Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.
5) Dượng Hương Thư đang vượt thác khác hẳn dượng Hương Thư ở nhà, nói năng nhỏ nhẹ, tính nết nhu mì, ai gọi cũng vâng vâng dạ dạ.
6) Dọc sườn núi, những cây to mọc giữa những bụi lúp xúp nom xa như những cụ già vung tay hô đám con cháu tiến về phía trước.
Bài tập 3:SGK/43
Dựa theo bài Vượt thác, viết một đoạn văn (3 - 5 câu) tả dượng Hương Thư đưa thuyền vượt qua thác dữ, trong đoạn văn có sử dụng cả hai kiểu so sánh đã học.
Đoạn văn tham khảo:
Nước từ trên cao phóng giữa hai vách đá dựng đứng như một bàn tay khổng lồ muốn đẩy thuyền lùi lại. Dượng Hương Thư đánh trần đứng sau lái co người phóng sào chống trả với sức nước để đưa thuyền tiến lên. Trông dượng Hương Thư không kém gì một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ: các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa, ghì trên ngọn sào. Đến chiều, tối, thuyền đã vượt qua thác Cổ Cò. Mọi người trên thuyền đều thở phào nhẹ nhõm. Ai nấy lại bình thản như chưa có chuyện gì xảy ra.
SO SÁNH
Thảo luận
Cho câu sau: “Mẹ em là công nhân”.
Có người cho rằng từ “là” trong câu là từ so sánh. Em có đồng ý không? Vì sao?
Trả lời:
Câu: “Mẹ em là công nhân”. => là câu đơn có kết cấu là một cụm C-V. Từ “là” kết hợp với danh từ “công nhân”làm vị ngữ trong câu.
Hướng dẫn bài tập về nhà

-Häc thuéc ghi nhí . Hoàn thành các bài tập.
-T×m nh÷ng c©u v¨n, thơ cã sö dông phÐp so s¸nh.
-§Æt c©u cã sö dông tõ so s¸nh .
-ViÕt ®o¹n v¨n miªu t¶ cã sö dông phÐp so s¸nh.
- ChuÈn bÞ bµi sau: Ch­¬ng tr×nh ®Þa ph­¬ng phÇn TiÕng ViÖt( RÌn chÝnh t¶) §äc l¹i c¸c v¨n b¶n k× I viÕt chÝnh t¶.
- ChuÈn bÞ bµi nh©n hãa: SGK/56