Bài 19. So sánh

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO!
CHÀO CÁC EM HỌC SINH !
ÔN TẬP: CÁC BIỆN PHÁP TU TỪ TIẾNG VIỆT.
GIÁO VIÊN THỰC HIỆN: TRẦN VĂN DUYNH
TRƯỜNG T H C S QUYẾT TIẾN.
(Bài giảng ôn tập trong 2 tiết - 90 phút)
- So sánh là gì ? Cho ví dụ.
- Cấu tạo phép so sánh ( đầy đủ ) có mấy phần, đó là những phần nào ?
Có mấy kiểu so sánh ?
2 kiểu so sánh
So sánh ngang bằng
So sánh không ngang bằng
VD: Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con
Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời.
(Trần Quốc Minh )
1. Ôn tập về phép: So sánh.
So sánh là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật , sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt
Gồm 4 phần: Vế A …
Phương diện so sánh.
Từ so sánh.
Vế B …
Những ngôi sao thức
- chẳng bằng -
Mẹ thức vì chúng con
-là -
ngọn gió của con
-> so sánh không ngang bằng
-> so sánh ngang bằng
Mẹ
Tìm thêm những từ ngữ chỉ ý
So sánh ngang bằng hoặc không ngang
bằng
* So sánh ngang bằng:
Là, như, y như, giống
như, như là, tựa như,
bao nhiêu..bấy nhiêu…
* So sánh không ngang bằng :
Hơn, hơn là, kém,
chưa bằng, chẳng bằng, …
Thầy thuốc như mẹ hiền.
Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu
Anh em như thể tay chân.
Thà rằng nhịn miệng qua ngày
Còn hơn vay mượn mắc dây nợ nần
Một trăm gầu tát không bằng một
bát nước mưa
VD:
Tìm phép so sánh trong đoạn văn dưới đây:
Có chiếc lá ( rụng ) tựa như mũi tên…như
cho xong chuyện….do dự vẩn vơ.
- Có chiếc lá như con chim…không
Có chiếc lá nhẹ nhàng khoan khoái…như
thầm bảo…hiện tại.
- Có chiếc lá như sợ hãi.., rồi như gần ..trở
lại cành.
TÁC DỤNG CỦA PHÉP SO SÁNH
Trong đoạn văn đã dẫn, phép so sánh có tác dụng gì ?
- Đối với việc miêu tả sự vật, sự việc ?
- Đối với việc thể hiện tư tưởng, tình cảm của người viết?
->Đối với việc miêu tả sự vật,
sự việc: tạo ra những hình ảnh
cụ thể, sinh động, giúp người
nghe dễ hình dung về sự vật
sự việc được miêu tả => phép
so sánh giúp ta hình dung những
cách rụng của chiếc lá
-> Đối với việc thể hiện tư tưởng,
tình cảm của người viết : tạo ra
lối nói hàm súc, giúp người nghe
năm bắt tư tưởng, tình cảm của
người viết =>phép so sánh thể hiện
quan niêm của tác giả về sự sống
và cái chết
Chữa BT 1sgk/ 43
1/ Chỉ ra các phép so sánh trong những
khổ thơ dưới đây.Cho biết :
Chúng thuộc kiểu so sánh nào ?
Phân tích tác dụng gợi hình, gợi cảm
của một phép so sánh mà em thích ?
a/ Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hánh tre
Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè
Tỏa nắng xuống lòng sông lấp loáng.
a/ -> Tâm hồn tôi // một buổi
trưa hè -> so sánh ngang
bằng ( là ) => Tình cảm gắn
bó, nhớ thương da diết cháy
bỏng của tác giả với con sông
cũng là quê hương miềnNam.
b/ Con đi trăm núi ngà khe
Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm
Con đi đánh giặc mười năm
Chưa bằng khó nhọc đời bầm sáu mươi.
b/ - Con đi trăm ngàn khe //
muôn nỗi tái tê lòng bầm
-> so sánh
không ngang bằng
( chưa bằng)
- Con đi đánh giặc mười năm//Khó nhọc đời bầm sáu mươi
-> so sánh không ngang bằng (chưa bằng)
=> Khẳng định công lao to lớn của người mẹ ( bầm) và tình cảm kính yêu của tác giả với mẹ
c/ Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng
c/ Anh đội viên mơ màng //
Nằm trong giấc mộng
-> so sánh ngang bằng ( như )
Bóng Bác cao lồng lộng //
Ấm hơn ngọn lửa hồng
-> so sánh không ngang bằng ( hơn )
Trạng thái xúc động lâng lângcủa
anh đội viên , thấy Bác
vừa lớn lao vừa gần gũi
BT 2 sgk/ 43

2/ Hãy nêu những câu văn có sử
dụng phép so sánh trong bài Vượt
thác.Em thích hình ảnh so sánh nào ?
Vì sao ?
-Thuyền rẽ sóng…như đang
nhớ núi rừng
- Núi cao như đột ngột hiện ra..
Những động tác…nhanh như cắt..
Dương Hương Thư như một pho tượng…
giống như một hiệp sĩ…
- Những cây to…như những cụ già…
*Hình ảnh so sánh: Dượng Hương Thư như
một pho tượng…oai linh hùng vĩ
Sự tưởng tượng phong phú của tác giả;
hình ảnh con người đẹp, khỏe, hào hùng
trước thiên nhiên.
1) Khái niệm: Nhân hóa là gì ? Nêu tác dụng của phép nhân hóa.
VD: Tìm phép nhân hóa trong khổ thơ sau :
Ông trời
Mặc áo giáp đen
Ra trận
Muôn nghìn cây mía
Múa gươm
Kiến
Hành quân
Đầy đường
Ông trời
Mía
Múa gươm
Hành quân
Kiến
Mặc áo giáp
Ra trận
Dùng từ ngữ
gọi,tả
người để
gọi tả con
vật, cây cối
2. Ôn tập về phép: Nhân hóa.
=> Nhân hóa là gọi hoặc tả con vật, cây cối đồ vật,…bằng những từ ngữ vốn được dùng để gọi hoặc tả con người;
(Tác dụng:) Làm cho thế giới loài vật, cây cối, đồ vật, …trở nên gần gũi với con người, biểu thị được những suy nghĩ, tình cảm của con người.
a/ Từ đó lão Miêng, bác Tai, cô Mắt, cậu Chân
cậu Tay lại thân mật sống với nhau, mỗi người
một việc, không ai tị ai.

b/Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân
thù.Tre xung phong vào xe tăng, đại bác, Tre giữ
làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa
chín.
c/ Trâu ơi, ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruông, trâu cày với ta.
a/ lão, bác, cô. cậu
->Dùng từ gọi người để gọi sự vật
b/ chống lại, xung phong, giữ
-> dùng từ chỉ hoạt động,
tính chất của người để chỉ
hoạt đông tính chất của vật
c/ơi -> Trò chuyện xưng hô với vật như với người
2) Các kiểu nhân hóa thường gặp.
Ví dụ:
Chữa bài tập 4 sgk / 59
Hãy cho biết phép nhân hóa trong mỗi đoạn trích dưới đây được tạo ra bằng cách nào và nêu tác dụng của nó như thế nào ?
a/ Núi cao chi lắm núi ơi
Núi che mặt trời chẳng thấyngười thương!
a/ núi ơi -> trò chuyện,
xưng hô với vật như với
người -> giãi bày tâm sự
b/ Nước đầy và nước mới thì cua cá tấp nập xuôi ngược, thế là bao nhiêu cò, sếu, vạc, cốc, le, sâm cầm, vịt trời, bồ nông,
mòng,két ở các bãi sông xơ xác tận đâu cũng bay về vùng nước mới để kiếm mồi.
Suốt ngày, họ cãi cọ om bốn góc đàm, có khi chỉ vì tranh mồi tép, có những anh cò vêu vao ngày ngày bì bõm lội bùn tím cả chân mà vẫn hết mỏ, chẳng kiếm được miếng nào.
b/ tấp nập, cãi cọ om sòm
-> dùng từ chỉ hoạt động. tính chất của người chỉ hoạt đông,tính chất của vật
Họ,anh
->dùng từ gọi người để gọi vật
=>đầm nước đông vui,
tấp nập
c/ Dọc sông, những chòm cổ thụ dáng mãnh liệt đứng trầm ngâm lặng nhìn xuống nước[…]Nước bị cản văng bọt tứ tung, thuyền vùng vằng cứ chực trụt xuống, quay đầu chạy về lại Hòa Phước
c/dáng mãnh liệt, đứng
trầm ngâm,lặng nhìn, quay đầu
->dùng từ chỉ hoạt động,
tính chất của người để chỉ hoạt động, tính chất
của vật
d/ Cả rừng xà nu hàng vạn cây không có cây nào không bị thương. Có những cây bị chặt đứt ngang nửa thân mình, đổ ào ào như một trận bão. Ở chỗ vết thương, nhựa ứa ra, tràn trề,thơm ngào ngạt,long lanh dưới nắng hè gay gắt, rồi dần dần bầm lại,đen và đặc quyện lại thành từng cục máu
d/ bị thương, thân mình,vết thương, cục máu
-> dùng từ chỉ hoạt động, tính chất, bộ phận của người để chỉ hoạt động, tính chất của vật
II. Ôn tập về phép: Ẩn dụ.
Đọc 2 câu sau, cho biết câu nào có cách diễn đạt hay hơn ? Vì sao?
Bác Hồ mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
diễn đạt bình thường
Người Cha mái tóc bạc Đốt lửa cho anh nằm
sử dụng ẩn dụ
(1)
(2)
Không có tính hình tượng, không biểu cảm
Có tính hình tượng, tăng sức gợi hình gợi cảm
Người Cha
3. Ôn tập về phép: Ẩn dụ.
- Có mấy kiểu ẩn dụ thường gặp, đó là những kiểu nào?
=> Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó…
=> Có bốn kiểu ẩn dụ thường gặp là:
- Ẩn dụ hình thức;
- Ẩn dụ cách thức;
- Ẩn dụ phẩm chất;
- Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
Dùng phép tu từ ẩn dụ có tác dụng gì ?
…nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
- Ẩn dụ là gì ?
=> Tìm các ẩn dụ hình tượng trong những ví dụ dưới đây.Nêu lên nét tương đồng giữa các sự việc, hiện tượng được so sánh ngầm với nhau .
a/ An qu? nh? k? tr?ng cõy.
b/ Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
c/ Thuy?n v? cú nh? b?n chang ?
B?n thỡ m?t d? khang khang d?i thuy?n
d/ Ng�y ng�y m?t tr?i di qua trờn lang Th?y m?t m?t tr?i trong lang r?t d?.
Chữa bài tập 2 SGK trang 70
a/ An qu? nh? k? tr?ng cõy.
Ăn quả
kẻ trồng cây
Sự hưởng thụ thành quả lao động
Người lao động, người tạo ra thành quả
tương đồng về cách thức
Biết ơn người tạo ra thành quả lao động
b/ G?n m?c thỡ den, g?n dốn thỡ sỏng.
cái xấu
cái tốt, cái hay, cái tiến bộ
tương đồng phẩm chất
mực
đen
đèn
sáng
c/ Thuy?n v? cú nh? b?n chang ?
B?n thỡ m?t d? khang khang d?i thuy?n
=> Thuyền: Không ở yên một chỗ, luôn di chuyển nay đây mai đó – Không có tính cố định …
=> Bến: Ở yên một chỗ, Không thể di chuyển nay đây mai đó – Có tính cố định …
Thuyền: Có nét tương đồng về phẩm chất với người con trai (người chồng – Đàn ông)…v…v…
Bến: Có nét tương đồng về phẩm chất với người con gái (người vợ - Phụ nữ) …v…v…
tương đồng về phẩm chất
d/ Ng�y ng�y m?t tr?i di qua trờn lang
Th?y m?t m?t tr?i trong lang r?t d?.
Mặt trời trong lăng rất đỏ: Chỉ Bác Hồ … mang lại độc lập tự do
cho dân tộc, giúp người dân Việt Nam thoát khỏi ách nô lệ ...
mang lại nguồn sống mới, sức sống mới …
Mặt trời đi qua trên lăng: Mặt trời tự nhiên … mang lại
nguồn sáng vô tận để duy trì và phát triển sự sống cho trái đất.
tương đồng về phẩm chất
V? tham nh� Bỏc l�ng Sen ,
Cú h�ng rõm b?t th?p lờn l?a h?ng.
( Nguy?n D?c M?u) - Sgk trang 68
(lên) lửa hồng – màu đỏ của hoa râm bụt (giống ngọn lửa)
thắp (nghĩa đen) – sự nở hoa
lửa hồng (trong tự nhiên) : Ngọn lửa có màu đỏ, màu hồng
tương đồng về hình thức
Ngầm ca ngợi công lao của Bác Hồ đối với đất nước, đối với dân tộc.
Ví dụ về kiểu ẩn dụ hình thức.
Chao ụi, trụng con sụng, vui nhu th?y n?ng giũn tan sau kỡ mua d?m, vui nhu n?i l?i chiờm bao d?t quóng.
( Nguy?n Tuõn )
nắng giòn tan: miêu tả nắng to, nắng rực rỡ
nắng : cảm nhận bằng thị giác
giòn tan: cảm nhận bằng vị giác
Thị giác  vị giác
Ví dụ về kiểu ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
– Sgk trang 69
Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác
4. Ôn tập về phép: Hoán dụ.
Dùng phép tu từ hoán dụ có tác dụng gì ?
- Hoán dụ là gì ?
- Có mấy kiểu hoán dụ thường gặp, đó là những kiểu nào?
=> Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp là:
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể;
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng;
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật;
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
=> Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một
sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó…
…nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Chữa bài tập 1(SGK – 84)
a) Làng xóm – nhân dân sống trong làng xóm
Quan hệ: vật chứa đựng - vật bị chứa …
b) Mười năm : thời gian dài.
Trăm năm : thời gian rất dài.
 Việc giáo dục có tác dụng và ý nghĩa hết sức to lớn, dài lâu với xã hội
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Cái cụ thể, mục tiêu cụ thể.
Cái trừu tượng
c) Áo chàm – Trang phục của đồng bào vùng Tây Bắc.
Quan hệ: Lấy dấu hiệu … - … gọi sự vật.
d) Trái đất – Chỉ toàn thể nhân loại tiến bộ, yêu hòa bình…
Quan hệ: vật chứa đựng - vật bị chứa …
=> So sánh sự giống nhau và khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ.
Chữa bài tập 2(SGK – 84)
CẢM ƠN CÁC THẦY CÔ GIÁO VÀ CÁC EM!
CHÀO TẠM BIỆT !
Ghi chú: Mong các bạn đồng nghiệp góp ý, chỉnh sửa để G.A hoàn thiện hơn. Xin cảm ơn…