Bài 18. Bài học đường đời đầu tiên

Trích “Dế Mèn phiêu lưu kí”, Tô Hoài
BÀI HỌC ĐƯỜNG ĐỜI
ĐẦU TIÊN

1. Giới thiệu tác giả, tác phẩm:

a. Tác giả:

- Tên khai sinh là Nguyễn Sen (1920 - 2014), quê ở Hà Nội.
- Viết văn từ trước cách mạng tháng Tám năm 1945; có khối lượng tác phẩm phong phú đa dạng gồm nhiều thể loại
BÀI HỌC ĐƯỜNG ĐỜI ĐẦU TIÊN
BÀI HỌC ĐƯỜNG ĐỜI
ĐẦU TIÊN
Dế Mèn phiêu lưu kí
b. Văn bản
- “Dế Mèn phiêu lưu kí” là tác phẩm đặc sắc và nổi tiếng nhất của Tô Hoài viết về loài vật dành cho thiếu nhi
- “Bài học đường đời đầu tiên” trích trong chương I của tác phẩm “Dế Mèn phiêu lưu kí”
2. Đọc - hiểu văn bản
Em hiểu gì về nhan đề “Dế Mèn phiêu lưu kí”
- Nhan đề “Dế Mèn phiêu lưu kí”: Ghi chép lại cuộc phiêu lưu của Dế Mèn.
Hãy tóm tắt ngắn gọn tác phẩm “Dế Mèn phiêu lưu kí”
Câu chuyện được kể theo lời của nhân vật nào? Thuộc ngôi thứ mấy?
Bài văn có thể chia làm mấy đoạn?
- Bố cục: 2 phần
+ Phần 1: Từ đầu... “sắp đứng đầu thiên hạ rồi”: Mèn tự giới thiệu về mình.
+ Phần 2: Còn lại: Bài học đường đời đầu tiên của Mèn.
Chương I : Kể về lai lịch và bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.
Trình bày những hiểu biết của em về tác phẩm “Dế Mèn phiêu lưu kí”?
Chương II, III: Kể chuyện Dế Mèn bị bọn trẻ con bắt đi chọi nhau với các con dế khác. Mèn trốn thoát. Trên đường về gặp chị Nhà Trò bị sa vào lưới của bọn Nhện độc ác. Mèn đánh tan bọn nhện cứu chị Nhà Trò yếu ớt.
Bảy chương còn lại: Kể về cuộc phiêu lưu của Mèn cùng Trũi - người anh em kết nghĩa - gặp không ít nguy hiểm, vất vả nhưng đầy ý nghĩa.
3. Phân tích
a. Hình ảnh Dế Mèn
Chẳng bao lâu, tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua. Đôi cánh tôi, trước kia ngắn hủn hoẳn, bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Mỗi khi tôi vũ lên, đã nghe tiếng phành phạch giòn giã. Lúc tôi đi bách bộ thì cả người tôi rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn. Đầu tôi to ra và nổi từng tảng, rất bướng. Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc. Sợi râu tôi dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng. Tôi lấy làm hãnh diện với bà con về cặp râu ấy lắm. Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.
__________
___
_______
_________________
___________
_________
___
_______
_______
_________
___________
_____________
Tôi đi đứng oai vệ. Mỗi bước đi, tôi làm điệu dún dẩy các khoeo chân, rung lên rung xuống hai chiếc râu. Cho ra kiểu cách con nhà võ. Tôi tợn lắm. Dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm. Khi tôi to tiếng thì ai cũng nhịn, không ai đáp lại. Bởi vì quanh quẩn, ai cũng quen thuộc mình cả. Không nói, có lẽ họ nể hơn là sợ. Nhưng tôi lại tưởng thế là không ai dám ho he. Ấy vậy, tôi cho là tôi giỏi. Những gã xốc nổi thường lầm cử chỉ ngông cuồng là tài ba. Tôi đã quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ, khiến mỗi lần thấy tôi đi qua, các chị phải núp khuôn mặt trái xoan dưới nhánh cỏ, chỉ dám đưa mắt lên nhìn trộm. Thỉnh thoảng, tôi ngứa chân đá một cái, ghẹo anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên. Tôi càng tưởng tôi là tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi.
________
_______________________________
______________________
_____________
_______
____
3. Phân tích
a. Hình ảnh Dế Mèn
- Cách miêu tả bằng hằng loạt tính từ làm nổi bật vẻ đẹp cường tráng, trẻ trung đầy sức sống của Dế Mèn.
- Tính nết: kiêu căng, tự phụ, hống hách
 Quan sát tỉ mỉ, lựa chọn từ ngữ đặc sắc, sử dụng phép so sánh.
 Dế Mèn: Hình dáng đẹp, tính nết chưa đẹp
b. Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn
Bên hàng xóm tôi có cái hang của Dế Choắt. Dế Choắt là tên tôi đã đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thế. Choắt nọ có lẽ cũng trạc tuổi tôi. Nhưng vì Choắt bẩm sinh yếu đuối nên tôi coi thường và gã cũng sợ tôi lắm.
Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện. Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo ghi lê. Đôi càng bè bè, nặng nề, trông đến xấu. Râu ria gì mà cụt có một mẩu và mặt mũi thì lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Đã vậy, tính nết lại ăn xổi ở thì (thật chỉ vì ốm đau luôn, không làm được), có một cái hang ở cũng chỉ bới nông sát mặt đất, không biết đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách như hang tôi.
___________________________________
__________________
___________________
________
_____________________________________
___________________
______________
______
______
Một hôm, tôi sang chơi, thấy trong nhà luộm thuộm, bề bộn, tôi bảo:
- Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng. Ngộ có kẻ nào đến phá thì thật chú chết ngay đuôi! Này thử xem: khi chú chui vào tổ, lưng chú phải lồm cồm đụng sát lên tận mặt đất, làm cho ai trên vệ cỏ nhìn sang cũng biết chú đương đi đứng chỗ nào trong tổ. Phỏng thử có thằng chim cắt nó nhòm thấy, nó tưởng mồi, nó mổ một phát, nhất định trúng giữa lưng chú, thì chú có mà đi đời! Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn.
__________________________
Dế choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang...
Chưa nghe hết câu tôi đã hếch răng, xì một hơi rõ dài rồi, với điệu bộ khinh khỉnh, tôi mắng:
- Hức ! Thông ngách sang nhà ta ? Dễ nghe nhỉ ! Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta làm sao chịu được. Thôi im cái điệu hát mưa dầm sụt sùi ấy đi. Ðào tổ nông thì cho chết !
Tôi về không một chút bận tâm.
___
_________________
______
_____
______________________
Tôi lại mắng Dế Choắt và bảo:
- Giương mắt ra xem tao trêu con mụ Cốc đây này.
Tôi rình đến lúc chị Cốc rỉa cánh quay đầu lại phía cửa tôi tôi, tôi cất giọng véo von:
Cái Cò, cái Cạc, cái Nông
Ba cái cùng béo, vặt lông cái nào?
Vặt lông cái Cốc cho tao
Tao nấu, tao nướng, tao xào, tao ăn.
Chị Cốc nghe tiếng hát từ trong đất văng vẳng lên, không hiểu như thế ào, giật nẩy hai đầu cánh, muốn bay.
Ðến khi định thần lại, chị mới trợn tròn mắt, giương cánh lên như sắp sửa đánh nhau. Chị lò dò về phía cửa hang tôi hỏi :
- Ðứa nào cạnh khoé gì tao thế? Ðứa nào cạnh khoé gì tao thế ?
_____________________
- Ðứa nào cạnh khoé gì tao thế ? Ðứa nào cạnh khoé gì tao thế?
Tôi chui tọt ngay vào hang, lên giường nằm khểnh, bắt chân chữ ngũ. [....]
[....] không trông thấy tôi, nhưng chị Cốc đã trông thấy Dế Choắt đang loay hoay trong cửa hang, chị Cốc liền quát lớn:
- Mày nói gì?
- Lạy chị, em nói gì đâu?
Rồi Dế Choắt lủi vào.
- Chối hả? Chối này! Chối này.
Mỗi câu "chối này" chị Cốc lại giáng một mỏ xuống. Mỏ Cốc như cái dùi sắt, chọc xuyên cả đất. Rúc trong hang mà bị trúng hai mỏ, Choắt quẹo xương sống lăn ra kêu váng. Núp tận đáy đất mà tôi cũng khiếp, nằm im thin thít. Nhưng đã hả cơn tức, chị Cốc đứng rỉa lông cánh một lát nữa rồi lại bay là xuống đầm nước, không chút để ý đến cảnh khổ đau vừa gây ra.
Biết chị Cốc đi rồi, tôi mới mon men bò lên. Trông thấy tôi, Dế Choắt khóc thảm thiết.
__________________
__________
___________
Choắt không dậy được nữa, [....]. Thấy thế tôi hốt hoảng quỳ xuống, nâng đầu Choắt lên mà than rằng:
- Nào tôi đâu biết cơ sự lại ra nông nỗi này! Tôi hối lắm. Tôi hối hận lắm! [...]. Tôi biết làm thế nào bây giờ?
Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
Thế rồi Dế Choắt tắt thở. Tôi thương lắm. Vừa thương vừa ăn năn tội mình. Giá tôi không trêu chị Cốc thì đâu đến nỗi Choắt việc gì. [...].
Tôi đem xác Dế Choắt đến chôn vào một vùng cỏ bùm tum. Tôi đắp thành nấm mộ to. Tôi đứng lặng giờ lâu, nghĩ về bài học đường đời đầu tiên.
- Thái độ coi thường Dế Chắt
b. Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn
- Trêu chị Cốc: ra oai, hung hăng  gây ra cái chết cho Dế Choắt
- Choắt chết, Dế Mèn hối hận – rút ra bài học đường đời đầu tiên.
 xây dựng diễn biến tâm lí nhân vật  Dế Mèn: kẻ hèn nhát
Câu hỏi thảo luận nhóm (3 phút)
Từ câu chuyện của Dế Mèn, em rút ra được bài học gì cho bản thân?
Từ câu chuyện của Dế Mèn, em rút ra được bài học: Không được kiêu căng, tự phụ, ngỗ nghịch mà phải khiêm tốn, hoà nhã với mọi người, phải nghĩ kĩ trước khi hành động.
Câu hỏi thảo luận nhóm (3 phút)
Em thử hình dung tâm trạng của Mèn khi đứng trước nấm mồ của Choắt.
- Ân hận về việc làm của mình.
- Xin lỗi bạn về việc làm của mình, mong bạn tha thứ lỗi lầm.
- Hứa với bạn sẽ sửa đổi tính cách để trở thành người tốt.
4. Tổng kết:
- Tự sự kết hợp với miêu tả (phép nhân hoá)
- Vẻ đẹp cường tráng của Dế Mèn; tính nết kiêu căng gây nên cái chết thảm thương cho Dế Choắt; Dế Mèn hối hận rút ra bài học đường đời đầu tiên cho mình.
5. Luyện tập:
Sau khi chôn cất Dế Choắt, Dế Mèn đứng lặng hồi lâu trước nấm mộ của người bạn xấu số. Em thử hình dung rồi viết thành một đoạn văn diễn tả lại tâm trạng ấy theo lời của Dế mèn.
6. Hướng dẫn học ở nhà:
- Tìm đọc và tóm tắt tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu ký
- Học thuộc nội dung bài học.
- Chỉ ra phép so sánh nhân hoá trong đoạn trích.
- Chuẩn bị những nội dung trang 12,13 SGK.