Bài 17. Hô hấp ở động vật

Cuộc thi thiết kế bài giảng điện tử e-Learning
------
Bài giảng
Tiết 17: HÔ HẤP Ở ĐỘNG VẬT
Chương trình Sinh học, lớp 11
Giáo viên: Ngô Quốc Ngọc
[email protected]
Điện thoại di động: 01638988788
Trường THPT Mường Nhà, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên
Tháng 1/2015
UBND TỈNH ĐIỆN BIÊN
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
Trong vũ trụ bao la, có một hành tinh nhỏ bé mang tên Trái Đất, sự kì diệu trên
hành tinh này đó là sự sống. Sự sống là kết quả tiến hóa kì diệu của vật chất.
Sự sống tồn tại, phát triển và tiến hóa
Để tồn tại các sinh vật trên trái đât cần các quá trình trao đổi vật chất với môi trường xung quanh.
Thật là sảng khoái sau khi ngáp phải không các bạn? 
Bài hôm nay chúng ta sẽ nghiên cứu một trong những quá trình đó
Hình ảnh những người thợ lặn phải dùng bình oxi để thở được dưới nước
Hãy xâu chuỗi và liên kết các hình ảnh sau sẽ cho ta biết về quá trình này.
Và xem các hình ảnh vui nhộn về ngáp ngủ sau:
Người phụ nữ và người đàn ông này đang hít thở nguồn không khí trong lành.
Bài học hôm nay chúng ta nghiên cứu một phần nhỏ về quá trình hô hấp.
Câu trả lời: Quá trình hô hấp
Hô hấp ở động vật
I, Hô hấp là gì?
và giải phóng năng lượng cho các hoạt động sống, đồng thời thải CO2 ra ngoài.
Hô hấp là tập hợp những quá trình
trong đó cơ thể lấy O2 từ bên ngoài vào để oxi hóa các chất trong tế bào
Người thợ lặn này anh ta muốn hoạt động dưới nước phải dùng bình oxi để thở.
Vậy người thợ lặn dùng khí gì để thở?
Anh ta thải ra khí gì?
Khi thở anh ta phải thải ra các bóng khí
Nếu không có bình oxi anh ta có hoạt động lâu dưới nước được không?
Hô hấp ở động vật bao gồm:
Hô hấp ngoài
Vận chuyển khí
và Hô hấp trong
Hô hấp ở động vật gồm mấy giai đoạn?
Hô hấp ngoài là quá trình trao đổi khí giữa cơ thể và môi trường sống
Hô hấp ngoài là gì?
thông qua bề mặt trao đổi khí
II, Bề mặt trao đổi khí là gì?
BỀ MẶT
TRAO ĐỔI KHÍ
MÔI TRƯỜNG
MÁU
(TẾ BÀO)
O2
O2
CO2
CO2
Quan sát sơ đồ hãy cho biết bề mặt trao đổi khí có tác dụng gi?
Bề mặt trao đổi khí là bộ phận cho O2 từ môi trường ngoài khuếch tán vào trong tế bào (hoặc máu) và CO2 khuếch tán từ tế bào (hoặc máu ) ra ngoài
Căn cứ vào tác dụng bề mặt trao đổi khí ta có khái niệm bề mặt trao đổi khí như sau:
Hãy lấy một số ví dụ về bề mặt trao đổi khí ở các loài động vật khác nhau?
Nói cách khác bề mặt trao đổi khí chính là cơ quan hô hấp ở các loài động vật.
Bề mặt trao đổi khí là “Phổi” ở các động vật sống trên cạn như:
Lưỡng cư
Chim
Thú
Bò sát
Bề mặt trao đổi khí là “Mang” ở các động vật sống dưới nước như:
Thân mềm
Cá
Trao đổi khí qua “Hệ thống ống khí” như các loài Côn trùng
Trao đổi khí qua “Bề mặt cơ thể” có ở:
Giun
Ruột khoang (Thủy tức)
Động vật đơn bào (Amip)
Bề mặt trao đổi khí có đặc điểm gì? Đặc điểm đó có vai trò gì?
Vậy bề mặt trao đổi khí của cơ quan hô hấp ở các động vật là khác nhau.
Qua các ví dụ trên ta thấy bề mặt trao đổi khí có loài là phổi, có loài là mang, có loài là da...
Nhưng chúng vẫn có chung các đặc điểm nhất định.
1- Bề mặt trao đổi khí rộng Làm tăng diện tích tiếp xúc với môi trường
3 - Bề mặt trao đổi khí có nhiều mao mạch và máu có sắc tố hô hấp Tăng diện tích tiếp xúc giữa máu với môi trường. Sắc tố hô hấp giúp vận chuyển khí
2 - Bề mặt trao đổi khí mỏng và ẩm ướt Giúp O2 và CO2 dễ dàng khuếch tán qua
4 - Có sự lưu thông khí Tạo ra sự chênh lệch về nồng độ khí O2 và CO2
Bằng thực tế hãy cho biết các đặc điểm chung giũa phổi của thú của chim, mang của cá và da của giun đất?
1, Trao đổi khí qua bề mặt cơ thể
Một ví dụ cho trao đổi khí qua bề mặt cơ thể là sự trao đổi khí của giun đất
Sự trao đổi được thực hiện trực tiếp qua bề mặt cơ thể
Cơ thể giun có kích thước nhỏ (tỉ lệ S/V lớn)
Da luôn ẩm ướt
Dưới da có nhiều mao mạch, sắc tố hô hấp
O2 từ môi trường khuếch tán qua da vào máu và CO2 trong cơ thể khuếch tán qua da ra ngoài
Hãy cho biết giun đất có đặc điểm gì tạo điều kiện thuận lợi cho trao đổi khí qua da?
Vậy sự trao đổi khí qua da diễn ra như thế nào?
Ta có thể giải thích việc làm này giúp cho da của giun luôn ẩm ướt
Tuổi thơ có lẽ ai cũng đã từng câu cá bằng giun
Khi đi câu chúng ta cho vào hộp đựng giun một ít đất ẩm
tạo điều kiện cho O2 và CO2 khuếch tán qua da, tránh cho giun bị chết
Vậy việc có tác dụng gi?
2, Trao đổi khí qua hệ thống ống khí
Khác với giun đất, châu chấu sống trên mặt đất không trao đổi khí qua da mà trao đổi khí thông qua hệ thống ống khí
Hệ thống ống khí thông ra bên ngoài nhờ lỗ thở nằm ở phần bụng của cơ thể.
Sự thông khí được thực hiện nhờ sự co giãn của phần bụng.
Khí O2 và CO2 được trao đổi trực tiếp với tế bào qua hệ thống ống khí.
Hệ thống ống khí được cấu tạo từ những ống dẫn khí
Các ống dẫn khí phân nhánh nhỏ dần
các ống nhỏ nhất tiếp xúc trực tiếp với tế bào của cơ thể
O2
CO2
O2
CO2
Vậy hệ thống ống khí được cấu tạo như thế nào?
Vậy sự trao đổi khí diễn ra như thế nào?
Giun đất phải sống trong đất tránh ánh nắng mặt trời hay gió.... là các tác nhân có thể làm cho da bị khô
sẽ gây ra sự khó khăn trong lưu thông khí
Một con châu chấu không thể to bằng con mèo
chú dế mèn được coi là khổng lồ này chiều dài cũng chỉ khoảng hơn 10 cm
nếu hệ thống ống khí quá dài và phân nhánh quá nhiều
Cơ thể côn trùng không to được một phần là do sự trao đổi khí qua hệ thống ống khí
Tại sao cơ thể côn trùng lại có kích thước nhỏ?
Nếu châu chấu to bằng mèo có lẽ chúng ta không phải nuôi lợn nữa.  làm thực phẩm nữa
làm tắc ống dẫn khí, không lưu thông được khí không hô hấp được
Động vật dưới nước có cơ quan hô hấp thích nghi với môi trường nước
Khi châu chấu trong nước chúng sẽ chết do nước tràn vào hệ thống ống khí
Tại sao châu chấu rơi xuống nước lại chết?
Cơ quan trao đổi khí thích nghi với môi trường nước do sự tiến hóa lâu dài đó là mang.
Cá sống dưới nước, trao đổi khí bằng mang
Mang có các cung mang, trên các cung mang có phiến mang
phiến mang có bề mặt mỏng và chứa rất nhiều mao mạch máu
Điều thú vị ở đây là cách sắp xếp của các mao mạch trong phiến mang
giúp cho dòng máu trong các mạch luôn chẩy song song và ngược chiều với dòng nước
3, Trao đổi khí bằng mang
Vậy mang cá có cấu tạo như thế nào thích nghi với trao đổi khí trong nước?
Đặc điểm này do cử động nhịp nhàng của miệng, xương nắp mang và diềm nắp mang
Nhờ các đặc điểm trên làm tăng hiệu suất trao đổi khí giữa máu và dòng nước giàu O2 đi qua mang.
Không những vậy dòng nước qua mang của cá luôn theo một chiều và gần như liên tục
Nền khoang miệng hạ xuống
Mở miệng ra
Diềm nắp mang đóng lại
Nền khoang miệng nâng lên
Nước bị đẩy ra
Miệng ngậm lại
Diềm nắp mang mở ra
Nước vào
cá xương lấy được 80% lượng O2 của nước
và khí CO2 khuếch tán từ máu qua mang vào nước
Sự trao đổi khí qua mang diễn ra theo cơ chế khuếch tán
khí O2 trong nước khuếch tán qua mang vào máu
mang sẽ bị khô các phiến mang sẽ xẹp và dính lại không hô hấp được
Mang là cơ quan trao đổi khí
thích nghi với môi trường nước
khi cá trên cạn không còn lực đẩy của nước
Vậy tại sao trên cạn cá không hô hấp được?
mà chúng hô hấp bằng phổi như cá voi, cá heo
Một số động vật cũng sống dưới nước
nhưng cơ quan hô hấp lại không phải mang
khi ngoi lên mặt nước, khí dồn đẩy ra ngoài qua lỗ mũi gây áp lực lớn tạo cột nước cao
Cá voi, cá heo là thú sống dưới nước
phổi chúng có dung tích lớn, khả năng nhịn thở cao
4, Trao đổi khí bằng phổi
Ở thú: phổi gồm hệ thống ống dẫn khí phân nhánh nhỏ dần tận cùng là các phế nang
Phổi là cơ quan trao đổi khí của động vật trên cạn
Phổi thú và phổi chim có cấu tạo khác nhau.
phế nang có bề mặt mỏng và chứa nhiều mao mạch máu
Sau đây chúng ta đi nghiên cứu cấu tạo và sự trao đổi khí ở phổi thú.
Phế nang
Mao mạch
Ống dẫn khí
Phổi Thú
Khí O2 và CO2 được trao đổi giữa máu trong mao mạch và không khí qua bề mặt phế nang.
Theo nghiên cứu tổng diện tích bề mặt các phế nang ở phổi người khoảng 70 m2 .
Dựa vào cấu tạo của phế nang hãy cho biết quá trình trao đổi khí diễn ra như thế nào?
CO2
O2
Quan sát hình ta thấy phổi thú có cấu tạo như sau:
Vậy là diện tích bề mặt trao đổi khí của phổi thú rất lớn điều này làm tăng hiệu quả trao đổi khí.
Ta có thể thấy rằng số lượng phế nang trong phổi là rất lớn.
Không khí đi vào và đi ra khỏi phổi qua đường dẫn khí (khoang mũi, hầu, khí quản, phế quản)
Ta thấy khi hô hấp lồng ngực được nâng lên hạ xuống
Liên hệ hô hấp ở người hãy cho biết khí đi vào và đi ra phổi qua các bộ phận nào ?
Nhờ đâu mà khí có thể lưu thông trong phổi?
vậy sự lưu thông khí nhờ các cơ hô hấp làm thay đổi thể tích khoang ngực
do vậy trao đổi khí diễn ra liên tục giữa máu trong mao mạch với không khí giầu O2
Khác với thú, chim ngoài hô hấp bằng phổi, quá trình trao đổi khí còn nhờ hệ thống túi khí
điều đặc biệt là khí đi qua các ống khí ở phổi theo một chiều nhất định, kể cả hít vào hay thở ra
Vậy là dòng khí luôn đi theo một chiều nên không có khí đọng trong các ống dẫn khí.
Phổi
Túi khí trước
Túi khí sau
sự trao đổi khí không phải qua phế nang mà được thực hiện qua các ống khí nằm trong phổi
Ống khí
Hít vào
Thở ra
Những đặc điểm trên cho thấy chim là động vật trên cạn trao đổi khí hiệu quả nhất
Nhờ sự thay đổi thể tích khoang bụng, các túi khí thay đổi thể tích, không khí đi qua các ống khí
Lưỡng cư: vừa sống trên cạn vừa dưới nước nên trao đổi khí qua cả phổi và da.
Sự thông khí chủ yếu nhờ sự nâng lên, hạ xuống của thềm miệng.
do vậy da của chúng luôn ẩm ướt
Hô hấp là một trong những quá trình quan trọng sự sống.
Người nếu ngừng hô hấp không thể sống sót
Không khí là nguồn cung cấp O2 chủ yếu cho các loài trong đó có con người.
Nhưng .....
Không khí đang bị ô nhiễm
Trong bầu không khí ô nhiễm con người dễ mắc các bệnh về hô hấp nguy hiểm hơn cả đó là
Ung thư phổi
Không chỉ do không khí ô nhiễm, con người còn tự hại mình bằng việc:
Hút thuốc lá
Hãy bảo vệ lá phổi của chính mình bằng cách:
Rèn luyện sức khỏe
Trồng cây điều hòa không khí
Bỏ rác đúng nơi quy định
Sử dụng khẩu trang nơi môi trường không khí ô nhiễm
Và....
Không hút thuốc lá
Chúng ta đã nghiên cứu về hô hấp và sự sống
Hãy cùng ôn lại những gì đã học
Động vật đơn bào hay đa bào có tổ chức thấp (ruột khoang, giun tròn, giun dẹp) có hình thức hô hấp như thế nào?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Các loại thân mềm và chân khớp sống trong nước có hình thức hô hấp như thế nào?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Ý nào dưới đây không đúng với đặc điểm của da giun đất thích ứng với sự trao đổi khí?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Côn trùng có hình thức hô hấp nào?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Ý nào dưới đây không đúng với hiệu quả trao đổi khí ở động vật?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Phổi của chim có cấu tạo khác với phổi của các động vật trên cạn khác như thế nào?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Cơ quan hô hấp của nhóm động vật nào trao đổi khí hiệu quả nhất?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Vì sao cá lên cạn sẽ bị chết trong thời gian ngắn?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Sự thông khí ở phổi của loài lưỡng cư nhờ
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Vì sao mang cá có diện tích trao đổi khí lớn?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Vì sao lưỡng cư sống được dưới nước và trên cạn?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Vì sao ở cá, nước chảy từ miệng qua mang theo một chiều?
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Sự lưu thông khí trong các ống khí của chim thực hiện nhờ
Đúng
Sai
Bạn trả lời đúng
Đáp án của bạn
Đáp án đúng:
Bạn chưa hoàn thành câu hỏi này
Phải trả lời câu hỏi này
Quiz
Question Feedback/Review Information Will Appear Here
trong bài tiếp theo chúng ta sẽ tìm hiểu về tuần hoàn ở động vật
Vậy là chúng ta đã khám phá ít nhiều về hô hấp ở động vật,
Chúng ta đang sống, hãy khám phá sự sống
Còn rất nhiều thú vị chờ chúng ta phía trước
Bài học đến đây là kết thúc
Cảm ơn sự theo dõi của thầy cô và các em
Chúc các thầy cô luôn mạnh khỏe
Chúc các em học sinh chăm ngoan học giỏi
Xin chân thành cảm ơn !