Bài 15. Sự phát triển kinh tế và văn hoá thời Trần

Dấu ấn văn hoá Trần (Bài 3)
(BGĐT) - Thiên Trường xưa, Nam Định nay tự hào là nơi phát tích của vương triều Trần. Nơi đây hiện còn lưu giữ nguồn di sản văn hóa phong phú, đậm đặc như một minh chứng cho sự tồn tại của triều đại vàng son, rực rỡ nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam.



Lễ hội đền Trần (Nam Định).



1. Dấu tích Thiên Trường
Vùng đất Tức Mặc - nơi dấy nghiệp và lập căn cứ địa của ba lần chống giặc Nguyên - Mông của nhà Trần, theo thuyết phong thủy xưa có thế “ngọa long” (rồng nằm) là thế đất đẹp, phát về đường đế vương, khanh tướng. Ngay từ năm 1239, Trần Thái Tông - vị vua đầu tiên của triều Trần đã cho xây dựng ở đây nhiều đền đài, cung điện nguy nga, tráng lệ. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” ghi rõ: “Đến năm 1262, vào tháng 2, Thượng hoàng ngự đến hành cung Tức Mặc ban tiệc lớn. Đổi hương Tức Mặc làm phủ Thiên Trường, cung ngoài gọi là Trùng Quang. Lại xây riêng một cung cho vua đương triều đến chầu ở, gọi là cung Trùng Hoa. Từ đây về sau các vua nhường ngôi đều ngự ở cung này”. Bao bọc khu cung điện là dinh thự, thái ấp, phủ đệ của các tướng lĩnh cao cấp, các vương tôn, công hầu của triều đình. Trong suốt 175 năm trị vì, phủ Thiên Trường được coi như kinh đô thứ hai, là phên dậu vững chắc phía nam kinh thành Thăng Long. Nhà thơ đương thời Phạm Sư Mạnh từng ca tụng:
"Tức Mặc hành đô cảnh lạ lùng
Dân vui đời thịnh lại thuần phong"
Dấu tích về một vương triều vàng son với những võ công văn trị rực rỡ còn lưu dấu đến nay qua hệ thống di sản văn hóa đậm đặc và phong phú. Bên cạnh những ngọc phả, gia phả, thần tích ghi lại hoạt động dựng nước và giữ nước của nhà Trần là hàng loạt địa danh cổ như: cánh đồng Nội Cung, Cửa Triều, Kho Nhi; vườn Dinh, vườn Quan, Cảnh Phủ (dinh thự của các quan, nơi các quan tập trung trước khi vào bái kiến Thượng hoàng); các làng Phù Hoa, Lựu Phố, Liễu Nha để vua quan đi vãn cảnh; Phương Bông là khu ở cũ của ca vũ; Văn Hưng, Cồn Đình (nơi giảng văn, hội Tao Đàn tụ họp); ao Bến bên bờ sông Vĩnh Giang; hồ Bến Đình - căn cứ thủy quân của nhà Trần; rồi Đệ Nhất, Đệ Nhị, Đệ Tam, Đệ Tứ...
Ngoài ra, Nam Định đang sở hữu 225 di tích liên quan đến thời Trần, phân bố trên phạm vi rộng ở tất cả các huyện trong tỉnh. Trong đó, đền Bảo Lộc, xã Mỹ Phúc (Mỹ Lộc) và khu di tích lịch sử - văn hóa đền Trần chùa Tháp, phường Lộc Vượng (TP Nam Định) được xem là điển hình của di sản văn hóa Trần ở Việt Nam. Theo “Nam Định dư địa chí” của Ngô Giáp Đậu, Bảo Lộc là nơi lập ấp của An Sinh Vương Trần Liễu, gọi là ấp An Lạc. Cuốn “Thái Vi quốc tế ngọc ký” phần ngọc phả nhà Trần cũng ghi rõ: “Khu Thiên Bồi dành cho Chiêu Minh đại vương Trần Quang Khải, khu Bảo Lộc dành cho Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn. Tất cả đều đặt dân tạo lệ, ấp thang mộc”. Còn đền Cố Trạch, đền Thiên Trường ngày nay được xây dựng trên nền cung điện Trùng Quang, Trùng Hoa xưa. Nơi đây từ lâu đã trở thành trung tâm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, lưu giữ nhiều hình thức lễ nghi, hội hè, các phong tục cổ truyền độc đáo của dân tộc.
Đặc biệt, qua những di vật khảo cổ học phát hiện từ trước đến nay tại một số địa điểm xung quanh các di tích thời Trần, chúng ta có thể hình dung phần nào diện mạo, quy mô rộng lớn của hành cung Thiên Trường thuở trước. Ngay từ cuối thập kỷ 60 (thế kỷ XX), nhân dân địa phương trong khi lao động sản xuất đã tìm thấy nhiều di vật thời Trần dưới lòng đất như: gạch ngói, đầu rồng, đồ gốm, sành sứ trang trí hoa văn cầu kỳ, tinh tế. Chiếc giếng cổ được tạo bởi 152 chiếc bao nung phát hiện phía sau chùa Phổ Minh cùng các loại chén bát, bình men ngọc có viết dòng chữ Hán “Thiên Trường phủ chế” cũng đã gợi mở và thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Năm 1975 tại chùa Đệ Tứ, phường Lộc Hạ, các nhà khảo cổ lại phát hiện được sân gạch vuông trang trí hoa cúc dây còn khá nguyên vẹn.
Gần đây nhất, từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2006, Viện Khảo cổ học Việt Nam và Bảo tàng tỉnh Nam Định tiến hành thám sát khai quật khu vực di tích