Bài 13. Chỉ từ

Nhiệt liệt chào mừng các thầy , cô giáo
Đến dự giờ ngữ văn lớp 6b .

Giáo viên soạn giảng: Nguyễn Văn Xuyên
Trường trung học cơ sở Thượng Mỗ
Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi : Em hãy cho biết cụm danh từ là gì ? Cho ví dụ .
Trả lời :
Cụm danh từ là loại tổ hợp từ do danh từ với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành .
Ví dụ :
Những / bông hoa / này
LT DT ?

Ngày 10/12/2008
Ngữ van
Tiết 57- Chỉ từ

I/ Chỉ từ là gì?
1.Tìm hiểu ví dụ:

* Ví dụ 1 :
Các từ được in đậm trong những câu sau bổ sung ý nghĩa cho từ nào?
Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước
tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan
cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều
công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật
lỗi lạc.
Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy
bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng (.)
(Em bé thông minh)


Trả lời
ông vua nọ
Làng kia
Viên quan ấy
Nhà nọ
? Những từ "nọ", "ấy", "kia" bổ sung ý nghĩa cho danh từ.
Ví dụ 2 : So sánh các từ
và các cụm từ sau, từ đó
rút ra ý nghĩa của những
từ được in đậm:
-Ông vua / ông vua nọ
-Viên quan / viên quan ấy
-Làng / làng kia
-Nhà / nhà nọ

Trả lời:
Những từ "nọ", "ấy".,"kia"
dùng để trỏ vào sự vật.
*ý nghĩa: Xác định vị trí của sự vật trong không gian.


Ví dụ 3 : Nghĩa của các từ ấy , nọ trong những câu sau có điểm nào giống và điểm nào khác với các với
các trường hợp đã phân tích ?

Hồi ấy , ở Thanh Hoá có một người làm nghề đánh cá tên là Lê Thận . Một đêm nọ , Thận thả lưới ở một
bến vắng như thường lệ .

( Sự tích Hồ Gươm)
So sánh các cặp .
-Viên quan ấy / hồi ấy
- Nhà nọ / đêm nọ

Trả lời
* Giống nhau : Cùng định vị sự vật .
* Khác nhau : - Một bên là sự định vị về không gian ( viên quan ấy , nhà nọ)
- Một bên là sự định vị về thời gian ( hồi ấy , đêm nọ )


2. Kết luận: Chỉ từ là những từ dùng
để trỏ vào sự vật, nhằm xác định
vị trí của sự vật trong không gian hoặc thời gian.

II/ Hoạt động của chỉ từ trong câu:
1 / Tìm hiểu ví dụ:


* Ví dụ 1:
Câu hỏi: trong các câu
đã dẫn ở phần I, chỉ từ
đảm nhiệm chức vụ gì?

*ví dụ 2:
Tìm chỉ từ trong những
câu sau.Xác định chức vụ
của chúng trong câu


a, Cuộc chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh
qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng
lợi hoàn toàn.
Đó là một điều chắc chắn.
( Hồ Chí Minh)
b, Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn nuôi và có
tục ngày tết làm bánh chưng, bánh giày.
(Bánh chưng,bánh giày)

Trả lời: a, Đó / là một điều chắc chắn.
CN
b, Từ đấy, / Nước ta chăm nghề trồng trọt.
TN

Viên quan / ấy (cụm danh từ )
DT
Phụ ngữ
II / Hoạt động của chỉ từ trong câu.

1 / Tìm hiểu ví dụ.
* Ví dụ 1.
?1 Trong các câu đã dẫn ở phần I , chỉ từ đảm nhiệm chức vụ gì .
2/ Kết luận:


- Chỉ từ thường làm phụ ngữ trong cụm danh từ
- Chỉ từ có thể làm chủ ngữ hoặc trạng ngữ trong câu .
III/ Luyện tập
1/ Bài 1 .
Tìm chỉ từ trong những câu sau đây, xác định ý nghĩa và chức vụ của các
chỉ từ ấy .
a/ Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu ,
rất vừa ý , bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại .Vua cha
ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời , Đất cùng Tiên vương .
( Bánh chưng , bánh giầy ).
b/ Đấy vàng , đây cũng đồng đen
Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ.
( Ca dao ) .
.c / Nay ta đưa năm mươi con xuống biển, nàng đưa năm mươi con
lên núi , chia nhau cai quản các phương .
( Con Rồng , cháu Tiên ).
d/ Từ đó nhuệ khí của nghĩa quân ngày một tăng .
( Sự tích Hồ Gươm )
Trả lời
Bài tập 2

Thay các cụm từ in đậm dưới đây bằng những chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao cần thay như vậy .
a/ Giặc tan vỡ . Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn , tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc ( Sóc Sơn) .Đến chân núi Sóc , một mình một ngựa , tráng sĩ lên đỉnh núi , cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời .
( Theo Thánh Gióng ).
b/ Người ta còn nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy .
( Theo Thánh Gióng )
Trả lời
a / .đến chân núi Sóc = đến đó ( đấy ).
b /.làng bị lửa thiêu cháy = làng ấy (đó)
Giải thích : Các chỉ từ xác định vị trí của sự vật về không gian ? tránh lặp từ .

Bài tập 3: Thảo luận nhóm
Có thể thay các chỉ từ trong đoạn văn dưới đây bằng những từ hoặc cụm từ nào không? rút ra nhận xét về tác dụng của chỉ từ .
Năm ấy, đến lượt Lý Thông nộp mình. Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay . Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củi về , Lí Thông dọn một mâm rượu thịt ê hề mời ăn , rồi bảo :
- Đêm nay , đến phiên anh canh miếu thờ , ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về.
( Thạch Sanh)
Trả lời
Không thay được . Điều này cho thấy chỉ từ có vai trò rất quan trọng .
Chúng có thể chỉ ra những sự vật ,thời điểm khó gọi thành tên, giúp người nghe ,người đọc định vị được các
sự vật , thời điểm ấy trong chuỗi sự vật hay trong thời
gian vô tận .

Bài tập 4:
Điền chỉ từ : "kia ", "đây", "đấy" để hoàn thành những câu ca dao sau :
a/ Cô . Cắt cỏ bên sông
. Có muốn ăn nhãn thì lồng sang .
b / Cấy cày vốn nghiệp nông gia .
Ta . , trâu .ai mà quản công .


Trả lời

a/ Cô kia cắt cỏ bên sông
Có muốn ăn nhãn thì lồng sang đây

b / Cấy cày vốn nghiệp nông gia
Ta đây , trâu đấy ai mà quản công .


IV/ Củng cố - hướng dẫn về nhà .
- Học thuộc chỉ từ và chức vụ của chỉ từ .
- Viết một đoạn văn ngắn từ 4 đến 5 câu , trong đó có sử dụng chỉ từ ( chủ đề : Mùa xuân ).
- Chuẩn bị bài : Mẹ hiền dạy con .
Giờ học đã kết thúc.
Kính chúc các thầy cô mạnh khoẻ, thành đạt.