Bài 13. Chỉ từ

1. Các từ in đậm trong những câu sau bổ sung ý nghĩa cho từ nào?
Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc.
Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng [...]
(Em bé thông minh)
ông vua nọ
viên quan ấy
làng kia
nhà nọ
- Bổ sung ý nghĩa cho danh từ chỉ sự vật.
- Xác định vị trí của sự vật trong không gian.
2. So sánh các từ và cụm từ sau, từ đó rút ra ý nghĩa của những từ được in đậm.
2. So sánh các từ và cụm từ sau, từ đó rút ra ý nghĩa của những từ được in đậm.
Thảo luận nhóm bàn (2 phút)
Câu hỏi: Chỉ rõ điểm giống và khác nhau của các từ ấy, nọ ở hai ngữ liệu 1 và ngữ liệu 3 trên?

* Khác nhau: - Các từ “ấy”, “nọ” trong ngữ liệu 1: xác định vị trí sự vật trong không gian.
- Các từ “ấy”, “nọ” trong ngữ liệu 3: xác định vị trí sự vật trong thời gian.
ĐÁP ÁN
* Giống nhau:
- Cùng đứng sau danh từ chỉ sự vật.
- Cùng trỏ vào sự vật
- Cùng xác định vị trí sự vật (định vị sự vật)
Bài tập nhanh: Điền chỉ từ thích hợp vào dấu(…)?
Từ…. oán nặng thù sâu, hằng năm Thủy Tinh làm mưa gió bão lụt đánh Sơn Tinh.
đó
Ở làng … ,có hai vợ chồng ông lão đánh cá ở với nhau trong một túp lều nát trên bờ biển
ấy
1. Trong các câu đã dẫn ở phần I, chỉ từ đảm nhiệm chức vụ gì?
Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc.
Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng [...]
(Em bé thông minh)
vua
nọ
quan
ấy
một
cánh đồng
làng
kia
hai
cha con
nhà
nọ
ông
viên
-> Làm phụ ngữ cho cụm danh từ.
2. Tìm chỉ từ trong những câu dưới đây. Xác định chức vụ của chúng trong câu.
a) Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn.
Đó là một điều chắc chắn.
(Hồ Chí Minh)

b) Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy.
(Bánh chưng, bánh giầy)
2) Tìm chỉ từ trong những câu dưới đây. Xác định chức vụ của chúng trong câu.
a) Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn.

Đó
(Hồ Chí Minh)
là một điều chắc chắn.
CN
VN
/
-> Chỉ từ làm chủ ngữ ở trong câu.

b) Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy.
(Bánh chưng, bánh giầy)

b)Từ đấy, nước ta

chăm nghề ... làm bánh chưng, bánh giầy.

CN
VN
/
TN
-> Chỉ từ làm trạng ngữ ở trong câu
Bài tập nhanh
a. Từ đó nhuệ khí của nghĩa quân ngày một tăng.
(Sự tích Hồ Gươm)
b. Đấy vàng, đây cũng đồng đen Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ.
(Ca dao)
1. Tìm chỉ từ trong câu, xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ đã tìm?
H. Tìm chỉ từ trong câu, xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ đã tìm.
a. Từ đó nhuệ khí của nghĩa quân ngày một tăng.

(Sự tích Hồ Gươm)
/
CN
VN
TN
Đó
- Chỉ từ: Định vị sự vật trong thời gian
- Chức năng ngữ pháp: Làm trạng ngữ trong câu
b. Đấy vàng, đây cũng đồng đen
Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ.
(Ca dao)
H. Tìm chỉ từ trong câu, xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ đã tìm?
đấy - đây
- Định vị sự vật trong không gian
- Làm chủ ngữ trong câu
/
/
/
/
a. Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vừa ý, bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên vương.
1) BT 1/138.SGK: Tìm chỉ từ trong câu, xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ đã tìm.
ấy
Định vị sự vật trong không gian
Phụ ngữ của cụm danh từ
2) Bài tập 2 (SGK/138): Thay các cụm từ in đậm dưới đây bằng những chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao cần thay như vậy.
a) Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến chân núi Sóc, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời.
(Theo Thánh Gióng)
b) Người ta còn nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy.
(Theo Thánh Gióng)
- Chân núi Sóc = đó, đấy
- Bị lửa thiêu cháy = ấy, đó, đấy
 Định vị về không gian
 Định vị về không gian
2) Bài tập 2 (SGK/138): Thay các cụm từ in đậm dưới đây bằng những chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao cần thay như vậy.
a) Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến đấy, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời.
(Theo Thánh Gióng)
b) Người ta còn nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng đó về sau gọi là làng Cháy.
(Theo Thánh Gióng)
Nhận xét: Câu văn trở nên ngắn gọn hơn, dễ hiểu và tránh được lỗi lặp từ.
3) Bài tập 3 (SGK/139): Có thể thay các chỉ từ trong đoạn dưới đây bằng những từ hoặc cụm từ nào không? Rút ra nhận xét về tác dụng của chỉ từ?
Năm ấy, đến lượt Lý Thông nộp mình. Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củi về, Lý Thông dọn một mâm cơm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo:
- Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về.
(Thạch Sanh)
- Không thể thay các chỉ từ bằng những từ hoặc cụm từ nào khác. Vì trong truyện cổ dân gian ta không thể xác định được cụ thể thời gian năm ấy, năm nay, hôm đó là năm nào, hôm nào.

- Điều đó cho thấy chỉ từ có vai trò rất quan trọng trong câu. Chúng có thể chỉ ra những sự vật, thời điểm khó gọi thành tên, giúp người nghe, người đọc định vị được các sự vật, thời điểm ấy trong chuỗi sự vật hay trong dòng thời gian vô tận.