Bài 13. Chỉ từ

KIỂM TRA BÀI CŨ
TRẢ LỜI:
Cụm danh từ:
Những bông hoa ấy


Lượng từ
Danh từ

Tìm hiểu ví dụ:
“Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc.
Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng […]”
ông vua
Viên quan
làng
nhà

Sự vật chưa được xác định vị trí cụ thể
Sự vật được xác định vị trí cụ thể trong không gian
Hai cặp từ sau có gì giống và khác nhau?
Viên quan ấy/ hồi ấy.
Nhà nọ/ đêm nọ.
+ Viên quan ấy
+ Nhà nọ
Xác định sự vật trong không gian
+ Hồi ấy
+ Đêm nọ
Xác định sự vật trong thời gian
* Giống: Dùng để trỏ vào sự vật
* Khác:

Tìm hiểu ví dụ:
“Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc.
Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng […]”


a, Cuộc chống mỹ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn.
Đó là một điều chắc chắn.
(Hồ Chí Minh)
b Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy.
(Bánh chưng,bánh giầy)
Hai học sinh ấy rất chăm chỉ.
Chỉ từ làm phụ ngữ sau trong cụm danh từ.
b) Bạn Lan học giỏi và hiếu thảo. Đó là người bạn thân của tôi.
Chỉ từ làm chủ ngữ trong câu.
c) Từ đấy, gia đình tôi chuyển vào Nam sinh sống.
CN
VN
Chỉ từ làm trạng ngữ trong câu.
CN
CN
VN
VN
CN
VN
/
/
/
/
Bài tập 1: Tìm chỉ từ có trong những câu sau. Xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ:
a) Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vừa ý, bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên vương.
(Bánh chưng, bánh giầy)
b) Đấy vàng, đây cũng đồng đen
Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ.
(Ca dao)
c) Nay ta đưa năm mươi con xuống biển, nàng đưa năm mươi con lên núi, chia nhau cai quản các phương.
( Con Rồng, cháu Tiên)
d) Từ đó, nhuệ khí của nghĩa quân ngày một tăng.
( Sự tích Hồ Gươm)


Bài tập 1:
Ấy
Không gian
Phụ ngữ sau trong CDT
Đấy, đây
Không gian
Chủ ngữ
Nay
Thời gian
Trạng ngữ
Đó
Thời gian
Trạng ngữ
Bài tập 2: Thay những cụm từ in đậm bằng những chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao cần phải thay như vậy?
Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến chân núi Sóc, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời.
(Theo Thánh Gióng)
b) Người ta còn nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy.
(Theo Thánh Gióng)
Đến chân núi Sóc Đó hoặc đấy.
Viết như vậy để tránh lỗi lặp từ.
b) Làng bị lửa thiêu cháy  Làng ấy hoặc làng này.
Bài tập 3: Có thể thay các chỉ từ trong đoạn dưới đây bằng những từ hoặc cụm từ nào không? Rút ra nhận xét về tác dụng của chỉ từ.
Năm ấy,đến lượt Lí Thông nộp mình.Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củi về, Lí Thông dọn một mâm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo:
- Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về.
(Thạch Sanh)
Không thể thay. Vì đây là ba chỉ từ làm trạng ngữ chỉ thời gian mà thời gian trong truyện dân gian thì khó xác định. Điều này cho thấy chỉ từ có vai trò rất quan trọng trong câu: chúng có thể chỉ ra những sự vật, thời điểm khó gọi thành tên, giúp người nghe (đọc) xác định được vị trí các sự vật trong chuỗi sự vật hay trong dòng thời gian vô tận.
Bài tập 4: Xác định chỉ từ có trong bài ca dao sau:
Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta
Cấy cày vốn nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy ai mà quản công.
đây
đấy