Bài 13. Chỉ từ

KIỂM TRA BÀI CŨ
Đọc câu văn sau và trả lời câu hỏi:
Những học sinh này rất chăm ngoan.
Xác định thành phần chủ ngữ và vị ngữ trong câu?
Phân tích cấu trúc của chủ ngữ?
Trả lời:
Những học sinh này rất chăm ngoan.
Chủ ngữ
Vị ngữ
Lượng từ
Danh từ
?
(Cụm danh từ)



CHỈ TỪ
TIẾT 51
1. Chỉ từ là gì ?
Ví dụ 1
“ Ngày xưa, có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi . Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc.
Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng …..”
(Em bé thông minh)
I. TÌM HIỂU CHUNG.
Ông vua nọ
viên quan ấy
làng kia
Nhà nọ
Bổ sung ý nghĩa cho danh từ đứng trước, dùng để trỏ vào sự vật được nói đến.
1.1, Phân tích ví dụ
Ví dụ 2: So sánh từ và cụm từ:
=> Các từ nọ, ấy, kia làm cho cụm danh từ trở nên xác định hơn, cụ thể hơn về vị trí trong không gian.
-> Thiếu tính xác định
->Xác định rõ ràng trong không gian, tách biệt với những sự vật khác.
Ví dụ 3: So sánh các cụm từ:
Cùng xác định vị trí của sự vật.
+ Nọ, ấy (1) định vị trong không gian
+ Nọ, ấy (2) định vị về thời gian
- Giống nhau:
- Khác nhau:
-> Định vị trong không gian
-> Định vị về thời gian
Thảo luận: Nghĩa của các từ ấy, nọ trong những câu sau có điểm nào giống và điểm nào khác với các trường hợp đã phân tích?
Chỉ từ là những từ dùng để trỏ vào sự vật, nhằm xác định vị trí của sự vật trong không gian hoặc thời gian .
1.2, Ghi nhớ:
Chỉ từ là một tên gọi khác của đại từ chỉ định ( để xác định vị trí, toạ độ của sự vật trong không gian, thời gian).
này, kia, đấy, đó, ấy,.
(Nhằm tách biệt sự vật này với sự vật khác)
Em hãy tìm những chỉ từ thích hợp để trả lời cho câu hỏi: “ Em thích lẵng hoa nào?”
Anh kia liền giơ ngay vạt áo ra bảo:
- Từ lúc tôi mặc cái áo mới này, tôi chẳng thấy
con lợn nào chạy qua đây cả!
Ai
Nhanh
Hơn
Tìm chỉ từ trong ví dụ sau:
2.Hoạt động của chỉ từ trong câu:
2.1, Phân tích ví dụ:
(1) Các chỉ từ ở mục (I): ấy, kia, nọ


(2) Ví dụ:
- Ví dụ a: đóchủ ngữ
- Ví dụ b: đấytrạng ngữ
Làm phụ ngữ trong cụm danh từ
a) Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa,song nhất định thắng lợi hoàn toàn.
Đó là một điều chắn chắn.

b) Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng

trọt, chăn nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy.
CN
VN
TN
2.1, Ghi nhớ
Chỉ từ thường làm phụ ngữ trong cụm danh từ. Ngoài ra, chỉ từ còn có thể làm chủ ngữ hoặc trạng ngữ trong câu.
CHỈ TỪ
Khái niệm
Hoạt động của chỉ từ
Là những từ dùng để trỏ vào sự vật, xác định vị trí của sự vật trong không gian hoặc thời gian
Làm phụ ngữ trong cụm danh từ
Làm chủ ngữ hoặc trạng ngữ trong câu
Bài tập 1:Tìm chỉ từ,xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ ấy.
Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vùa ý,bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên Vương.

(Bánh chưng, bánh giầy)
ấy
II.luyện tập
ấy
Xác định vị trí của sự vật trong không gian
Làm phụ ngữ trong cụm danh từ
Bài tập 1:Tìm chỉ từ,xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ ấy.
b) Đấy vàng, đây cũng đồng đen
Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ.
(Ca dao)
Đấy
Đấy
đây
đây
Đấy(1,2)
Đây (1,2)
Định vị sự vật trong không gian
Làm chủ ngữ trong câu
Bài tập 1:Tìm chỉ từ,xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ ấy.
c) Nay ta đưa năm mươi con xuống biển, nàng đưa năm mươi con lên núi, chia nhau cai quản các phương.
( Con Rồng cháu Tiên)
Nay
Nay
Định vị sự vật về thời gian
Làm trạng ngữ trong câu
Bài tập 1:Tìm chỉ từ,xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ ấy.
d) Từ đó nhuệ khí của nghĩa quân ngày một tăng
(Sự tích Hồ Gươm)
đó
Nay
Định vị sự vật về thời gian
Làm trạng ngữ trong câu
đó
Định vị sự vật về thời gian
Làm trạng ngữ trong câu
II.luyện tập
Bài tập 2/138+139
a.Đến chân núi sóc
b.Làng bị lửa thiêu cháy
đến đấy
làng ấy
=>Cần thay như vậy để tránh lặp từ.
Đáp áp
* Chỉ từ “ấy”, “đó”, “nay”: không thể thay thế bằng bất kỳ từ hoặc cụm từ nào khác.
Vì : Văn bản Thạch Sanh thuộc thể loại truyện cổ tích(đó là một trong những thể loại của truyện cổ dân gian). Truyện cổ dân gian: thời gian không cụ thể cho nên ta không thể xác định rõ được thời gian năm ấy là năm nào, hôm đó là hôm nào, đêm nay là đêm nào…như truyện hiện đại được.
*Nhận xét tác dụng của chỉ từ:
Chỉ từ có vai trò quan trọng trong câu. Vì chúng có thể chỉ ra những sự vật, thời điểm khó gọi thành tên, giúp người nghe, người đọc định vị được các sự vật, thời điểm ấy trong chuỗi sự vật hay dòng thời gian vô tận.
II.luyện tập
Bài tập 3/139
Dựa vào hình ảnh, tìm những chỉ từ thích hợp điền vào chỗ trống
a) Từ… , oán nặng, thù sâu, hằng năm Thủy Tinh làm mưa gió, bão lụt dâng nước đánh Sơn Tinh
đó
b) Người …. .vo gạo, gói bánh, người….. nhóm bếp.
này
kia
c) Sau khi đánh đuổi giặc Minh, Lê Lợi đã trả thanh gươm….. Cho Rùa Vàng.
ấy
d) Ở làng….. Có hai vợ chồng ông lão đánh cá ở với nhau trong một túp lều nát trên bờ biển
nọ
e) Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng……, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà…..đang làm ruộng (…..)”
kia
nọ
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
Đặt các câu có chỉ từ này, kia và phân biệt cách dùng chúng
Đặt 3 câu có chỉ từ, trong đó:
+ Một câu có chỉ từ làm chủ ngữ
+ Một câu có chỉ từ làm trạng ngữ
+ Một câu có chỉ từ làm phụ ngữ trong cụm danh từ
Hoàn thiện các bài tập vào vở
Soạn bài: Kể chuyện tưởng tượng
Cảm ơn các thầy cô giáo
và các em học sinh!
Chúc các thầy cô mạnh khỏe, các em học sinh học tốt!