Bài 13. Chỉ từ

VD1: Các từ in đậm màu đỏ trong những câu sau bổ sung ý nghĩa cho các từ nào?
Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la
khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đi nhiều
nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc.
Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia,
chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng.
(Em bé thông minh)
Hãy so sánh các từ và các cụm từ sau, từ đó rút ra ý nghĩa của các từ được in đậm?
- Các từ nọ, ấy, kia dùng để trỏ vào sự vật, xác định vị trí của sự vật ấy, tách biệt sự vật này với sự vật khác.
Ví dụ 2:

Hồi ấy, ở Thanh Hoá có một người làm nghề đánh cá tên là Lê Thận. Một đêm nọ, Thận thả lưới ở một bến vắng như thường lệ.
(Sự tích Hồ Gươm)
Câu hỏi thảo luận nhóm ( 2 phút)

Khi tranh luận về nghĩa của từ “ấy”, “nọ” trong ví dụ 1 và ví dụ 2 có 2 ý kiến đưa ra:
Ý kiến 1 cho rằng: nghĩa của từ “ấy”, “nọ” trong ví dụ 1 và ví dụ 2 đều giống nhau.
Ý kiến 2 cho rằng: nghĩa của từ “ấy”, “nọ” trong ví dụ 1 và ví dụ 2 vừa có điểm giống nhau, vừa có điểm khác nhau.
Em đồng ý với ý kiến nào? Vì sao?
- Giống nhau:
+ Cùng trỏ vào sự vật.
+ Cùng xác định vị trí ( định vị) sự vật.
- Khác nhau:
+ Các từ “ấy, nọ ” ở ví dụ 1: Xác định vị trí của sự vật trong không gian.
+ Các từ “ấy, nọ” ở ví dụ 2 : xác định vị trí của sự vật trong thời gian.
GHI NHỚ 1: SGK/137
Chỉ từ là những từ dùng để trỏ vào sự vật, nhằm xác định vị trí của sự vật trong không gian hoặc thời gian.
Một số chỉ từ thường gặp: Đó, đây, này, nọ, ấy, kia…

Từ đó, hồ Tả Vọng mang tên là hồ Gươm hay hồ Hoàn Kiếm.


.
-> Chỉ từ đó: Xác định vị trí của sự vật trong thời gian
Bài tập nhanh
Em hãy xác định chỉ từ trong câu sau và cho biết ý nghĩa của chỉ từ ?
Từ “này” trong trường hợp sau có phải là chỉ từ không? Vì sao?
- Này, lão kia! Trâu của lão cày một ngày được mấy đường?
( Em bé thông minh)
-> Từ “ này” Trong trường hợp này không phải là chỉ từ. “này” dùng để gọi, nó là từ loại Tình thái từ sau này lên lớp 8 các em sẽ được tìm hiểu kĩ.
Ví dụ 2:
a. Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn.
Đó là một điều chắc chắn.
(Hồ Chí Minh)
Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn

nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy.

(Bánh chưng, bánh giầy)
CN
VN
CN
TN
VN
Ví dụ 1: Các cụm từ
- ông vua nọ - viên quan ấy - làng kia - nhà nọ
-> Chức vụ ngữ pháp chính: làm phụ ngữ trong cụm danh từ
-> Chức vụ ngữ pháp: làm CN hoặc TN trong câu
GHI NHỚ 2: SGK/138
Chỉ từ thường làm phụ ngữ trong cụm danh từ. Ngoài ra, chỉ từ còn có thể làm chủ ngữ hoặc trạng ngữ trong câu.
Bài tập 1 /sgk/138:
Tìm chỉ từ trong những câu sau đây. Xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ ấy.

a) Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vừa ý, bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên Vương.
(Bánh chưng, bánh giầy)
b) Đấy vàng, đây cũng đồng đen
Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ.
(Ca dao)

a. Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vừa ý, bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên vương.
ấy
Xác định vị trí sự vật trong không gian
Phụ ngữ trong cụm danh từ
b. Đấy vàng, đây cũng đồng đen
Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ.
(Ca dao)
ấy
Xác định vị trí sự vật trong không gian
Phụ ngữ trong cụm danh từ
đấy - đây
Xác định vị trí sự vật trong không gian
Làm chủ ngữ trong câu
Bài tập 2: (SGK/138): Thay các cụm từ in đậm dưới đây bằng những chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao cần thay như vậy.
a. Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau mà chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc. Đến chân núi Sóc, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời.
b. Người ta còn nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng
bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy.
(Theo Thánh Gióng)
Thay các cụm từ in đậm bằng chỉ từ để tránh lỗi lặp từ.
đó( đấy)
đó ( ấy)
Bài tập 3 (SGK/139): Có thể thay các chỉ từ trong đoạn dưới đây bằng những từ hoặc cụm từ nào không? Rút ra nhận xét về tác dụng của chỉ từ?
Năm ấy, đến lượt Lý Thông nộp mình. Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củi về, Lý Thông dọn một mâm cơm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo:
- Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về.
(Thạch Sanh)

Chỉ từ “ấy”, “đó”, “nay”: Không thể thay thế bằng bất kỳ từ hoặc cụm từ nào khác.
Vì : Văn bản Thạch Sanh thuộc thể loại truyện cổ tích(đó là một trong những thể loại của truyện cổ dân gian). Mà trong truyện cổ dân gian thời gian không cụ thể cho nên ta không thể xác định rõ được thời gian năm ấy là năm nào, hôm đó là hôm nào, đêm nay là đêm nào…như truyện hiện đại được.
Tác dụng của chỉ từ:
Chỉ từ có vai trò quan trọng trong câu. Vì chúng có thể chỉ ra những sự vật, thời điểm khó gọi thành tên, giúp người nghe, người đọc định vị được các sự vật, thời điểm ấy trong chuỗi sự vật hay dòng thời gian vô tận.
Bài tập 3 /SGK/139:
Bài tập 4:
Xem tranh, đặt câu phù hợp với nội dung tranh, có sử dụng chỉ từ.
Bài 5:
Viết đoạn văn có sử dụng chỉ từ.
Gợi ý :
- Chủ đề tự chọn.
- Độ dài khoảng 3 - 5 câu.
- Thời gian 3 - 5 phút.
CHỈ TỪ
KHÁI NIỆM
HOẠT ĐỘNG CỦA CHỈ TỪ
Dùng để trỏ
vào sự vật
Thời gian
Không gian
Phụ ngữ
trong cụm danh từ
Chủ ngữ, trạng ngữ
trong câu
Xác định vị trí
của sự vật

- Học bài và hoàn thiện bài tập vào vở bài tập.
- Tìm các chỉ từ trong truyện dân gian đã học, đặt câu có sử dụng chỉ từ.
- Viết hoàn chỉnh đoạn văn có sử dụng chỉ từ.
- Xem trước bài “ Động từ”: đọc và trả lời các câu hỏi.
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ