Bài 13. Ảnh hưởng của môi trường lên sự biểu hiện của gen

KIỂM TRA BÀI CŨ
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM :
Câu 1 : Sự di truyền liên kết với giới tính là :
A. Sự di truyền tính đực, cái.
B. Sự di truyền tính trạng giới tính do gen trên NST thường qui định.
C. Sự di truyền tính trạng thường do gen trên NST giới tính qui định.
D. Sự di truyền tính trạng chỉ biểu hiện ở 1 giới.
Câu 2 : Sự di truyền tính trạng chỉ do gen trên NST Y qui định như thế nào ?
A. Chỉ di truyền ở giới đực.
B. Chỉ di truyền ở giới cái.
C. Chỉ di truyền ở giới đồng giao (XX).
D. Chỉ di truyền ở giới dị giao (XY).
Câu 3 : Ý nghĩa thực tiễn của di truyền giới tính là gì ?
A. Phát hiện các yếu tố của môi trường ngoài cơ thể ảnh hưởng đến giới tính.
B. Phát hiện các yếu tố của môi trường trong cơ thể ảnh hưởng đến giới tính.
C. Điều khiển tỉ lệ đực, cái và giới tính trong quá trình phát triển cá thể.
D. Điều khiển giới tính của cá thể.
Câu 4 : Điều nào dưới đây là không đúng đối với di truyền ngoài NST ?
A. Di truyền tế bào chất được xem là di truyền theo dòng mẹ.
B. Không phải mọi hiện tượng di truyền theo dòng mẹ đều là di truyền tế bào chất.
C. Mọi hiện tượng di truyền theo dòng mẹ đều là di truyền tế bào chất.
D. Di truyền tế bào chất không có sự phân tính ở các thế hệ sau.
Câu 5 : Trong thí nghiệm của Moocgan, khi lai giữa ruồi giấm cái mắt đỏ thuần chủng với ruồi giấm đực mắt trắng thuần chủng. Gọi A : gen qui định mắt đỏ ; a : gen qui định mắt trắng. Xác định kiểu gen của P trong phép lai trên :
A. AA x aa
B. XAXA x XaY
C. XAXa x XAY
D. XaXa x XAY.
EM CÓ BIẾT
KIỂU GEN, MÔI TRƯỜNG, KIỂU HÌNH CÓ MỐI QUAN HỆ VỚI NHAU NHƯ THẾ NÀO ?

KIỂU GEN ----------------> KIỂU HÌNH

MÔI TRƯỜNG
NỘI DUNG BÀI HỌC :
I. Mối quan hệ giữa gen và tính trạng.
II. Sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường.
III. Mức phản ứng của kiểu gen.
1. Mức phản ứng.
2. Sự mềm dẻo về kiểu hình (thường biến).
Thí nghiệm của
Mendel : Mỗi gen qui
định 1 tính trạng, hoa
đỏ trồng ở điều kiện
nào cũng cho ra hoa đỏ
--> Tính tr?ng ít ph?
thu?c vào môi tru?ng.
mARN
ADN
Prôtêin
Tính trạng
GIỮA GEN VÀ TÍNH TRẠNG CÓ MỐI QUAN HỆ VỚI NHAU NHƯ THẾ NÀO ?
I. Mối quan hệ giữa gen và tính trạng :
- Gen (ADN) --> mARN --> Polipeptit --> Prôtêin --> Tính trạng.
Tính trạng trên cơ thể sinh vật là do gen qui định có hoàn toàn đúng không ?
- Sự biểu hiện của gen qua nhiều bước như vậy có thể bị nhiều yếu tố môi trường bên trong và bên ngoài cơ thể chi phối.
II. Sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường :
Ví dụ 1 : Giống thỏ Himalaya có bộ lông trắng muốt trên toàn thân, ngoại trừ các đầu mút của cơ thể như tai, bàn chân, đuôi và mõm có lông màu đen.
Tại sao các tế bào của cùng 1 cơ thể, có cùng 1 kiểu gen nhưng lại biểu hiện ra những kiểu hình khác nhau ở các bộ phận cơ thể khác nhau ?
Các nhà khoa học cho rằng : những tế bào ở đầu mút cơ thể có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ ở tế bào của phần thân nên chúng có khả năng tổng hợp sắc tố mêlanin làm cho lông đen. Còn các tế bào vùng thân có nhiệt độ cao hơn nhưng các gen của chúng không tổng hợp sắc tố mêlanin nên lông trắng.
Tai, bàn chân, đuôi, mõm ? lông đen
C?o lông trắng trên lưng + bu?c đá lạnh
KQ : ? lung lông mọc có màu đen
Theo em nhiệt độ cao có thể ảnh hưởng đến sự biểu hiện của gen tổng hợp mêlanin như thế nào ?
Nhiệt độ ảnh hưởng đến hoạt tính của enzim tham gia điều hòa sự biểu hiện của gen. Nhiệt độ cao làm biến tính prôtêin --> enzim mất chức năng --> sắc tố mêlanin không được tổng hợp --> lông có màu trắng.
Ví dụ 2 : Các cây hoa cẩm tú cầu mặc dù có cùng 1 kiểu gen nhưng màu hoa có thể biểu hiện ở các dạng trung gian khác nhau giữa tím và đỏ tùy thuộc vào độ pH của đất.
Em có nhận xét gì về sự khác nhau về màu sắc của hoa ?
KIỂU GEN + MÔI TRƯỜNG KHÁC NHAU --> KIỂU HÌNH KHÁC NHAU
* Ví dụ 3 :
- Ở người, bệnh phêninkêtô niệu do 1 gen lặn nằm trên NST thường qui định. Bệnh này do rối loạn chuyển hóa axit amin phêninalanin. Nếu không phát hiện và chữa trị kịp thời thì trẻ em bị thiểu năng trí tuệ và những rối loạn khác. Cần phát hiện sớm và có chế độ ăn kiêng bớt thức ăn có chứa phêninalanin thì trẻ có thể phát triển bình thường.
Qua các ví dụ trên, thảo luận trả lời
các câu hỏi sau :
1. Kiểu hình của cơ thể phụ thuộc vào những yếu tố nào ?
2. Bố, mẹ truyền cho con cái những tính trạng đã hình thành sẵn, điều này đúng hay sai ? Tại sao ?
3. Khả năng phản ứng của cơ thể trước môi trường là do yếu tố nào qui định ?
4. Giữa kiểu gen, kiểu hình, môi trường có mối liên quan với nhau như thế nào ?
II. Sự tương tác giữa kiểu gen với môi trường :
- Ví dụ 1
- Ví dụ 2 SGK
- Ví dụ 3
* Kết luận :
- Kiểu hình của cơ thể không chỉ phụ thuộc vào kiểu gen mà còn phụ thuộc vào môi trường.
- Bố mẹ không truyền cho con cái những tính trạng đã hình thành sẵn mà truyền cho con cái kiểu gen.
- Kiểu gen qui định khả năng phản ứng của cơ thể trước điều kiện môi trường.
- Kiểu hình là kết quả tương tác giữa kiểu gen và môi trường.
III. Mức phản ứng của kiểu gen :
* Nghiên cứu thông tin SGK, thảo luận hoàn thành phiếu học tập sau :

Da có màu xanh như lá cây
Da có hoa văn của rêu đá
Da có màu nâu giống thân cây
Qua 2 ví dụ trên em có nhận xét gì về mối liên quan giữa kiểu gen, môi trường và kiểu hình ?
Kiểu gen 1 + môi trường 1 --> Kiểu hình 1
Kiểu gen 1 + môi trường 2 --> Kiểu hình 2
Kiểu gen 1 + môi trường 3 --> Kiểu hình 3
........
Kiểu gen 1 + môi trường n --> Kiểu hình n
- Là tập hợp các KH của cùng 1 KG tương ứng với các môi trường khác nhau
- Do kiểu gen qui định trước những điều kiện khác nhau của môi trường.
Mức phản ứng do gen qui định, mỗi gen có 1 mức phản ứng riêng. Tính trạng số lượng (tính trạng năng suất, khối lượng, tốc độ sinh trưởng, sản lượng trứng, sữa ...) có mức phản ứng rộng. Tính trạng chất lượng (tỉ lệ bơ trong sữa ...) có mức phản ứng hẹp.
- Là tập hợp các KH của cùng 1 KG tương ứng với các môi trường khác nhau
- Mỗi gen có mức phản ứng riêng. Tính trạng số lượng có mức phản ứng rộng, tính trạng chất lượng có mức phản ứng hẹp. - Di truyền được vì do kiểu gen qui định.
- Do kiểu gen qui định trước những điều kiện khác nhau của môi trường.
Tại sao các nhà khoa học lại khuyên nông dân không nên chỉ trồng 1 giống lúa duy nhất trên cùng 1 diện tích trong cùng 1 vụ ?
Chúng ta rất khó có thể dự đoán được diễn biến của điều kiện khí hậu thời tiết cũng như dịch bệnh. Vì thể để đảm bảo khỏi mất trắng, tốt nhất nên trồng nhiều loại giống lúa để khi thời tiết có thay đổi ít nhất cũng có được 1 vài giống cho thu hoạch.
IR 883
LÚA THƠM
NN 5,8
* Qua vấn đề trên cần chú ý :
- Mặc dù kiểu gen có thể phản ứng với các điều kiện môi trường khác nhau nhưng mỗi kiểu gen luôn chỉ có thể cho ra kiểu hình tối ưu (trường hợp này là năng suất lúa) trong 1 môi trường nhất định. Trong thực tế ta có thể suy ra mức phản ứng trung bình của cả 1 quần thể (giống)
--> Ứng dụng thực tiễn nhất định trong sản xuất nông nghiệp.
- Là tập hợp các KH của cùng 1 KG tương ứng với các môi trường khác nhau
- Mỗi gen có mức phản ứng riêng. Tính trạng số lượng có mức phản ứng rộng, tính trạng chất lượng có mức phản ứng hẹp. - Di truyền được vì do kiểu gen qui định.
- Do kiểu gen qui định trước những điều kiện khác nhau của môi trường.
- Mức phản ứng rộng SV càng thích nghi. - Có ý nghĩa trực tiếp trong tiến hóa, sản xuất nông nghiệp.
Hình dạng lá cây rau mác có sự thay đổi như thế nào trong các môi trường khác nhau ?
- Cây rau mác :
+ Ở sâu dưới nước : lá hình bản dài.
+ Trên mặt nước : lá hình bản rộng.
+ Trên cạn : lá hình mũi mác.
- KH của 1 cơ thể có thể thay đổi trước các điều kiện MT khác nhau.
- Do sự tự điều chỉnh về sinh lí giúp SV thích nghi với MT.
- Xuất hiện đồng loạt, định hướng.
- Không di truyền được.
- Giúp SV thích nghi với MT. - Có ý nghĩa gián tiếp trong tiến hóa.
* Cách xác định mức phản ứng của KG :
- Cần phải tạo ra các cá thể sinh vật có cùng 1 kiểu gen. Đối với những loài cây có khả năng sinh sản sinh dưỡng, ta cắt các cành của cùng 1 cây đem trồng trong những điều kiện khác nhau rồi theo dõi các đặc điểm của chúng.
Cách xác định mức phản ứng của 1 kiểu gen ?
TẠI SAO CẦN QUAN TÂM ĐẶC BIỆT ĐẾN CÁC BÀ MẸ KHI MANG THAI ?

* Nếu người mẹ mang thai phải sống trong môi trường bị ô nhiễm như khói thuốc lá, tiếp xúc với thuốc diệt côn trùng, hóa chất độc hại, các tác nhân đột biến .. có thể làm thai nhi bị dị dạng hoặc quái thai. Người mẹ nếu bị căng thẳng vì bất kì nguyên nhân gì cũng ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi. Vì thế các bà mẹ mang thai cần được gia đình và xã hội chăm sóc đặc biệt.
CỦNG CỐ :
Nói : Cô ấy được mẹ truyền cho tính trạng "má lún đồng tiền" có chính xác không ? Nếu cần thì phải sửa lại câu nói này như thế nào ?

--> Chưa chính xác. Mẹ chỉ truyền cho con thông tin qui định việc hình thành nên tính trạng "má lún đồng tiền" dưới dạng trình tự các nuclêôtit xác định (alen) mà không truyền cho con tính trạng đã có sẵn.
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM :
1. Trong những điều kiện thích hợp nhất, lợn Ỉ nặng 50 kg / 9 tháng, lợn Đại Bạch nặng 90 kg / 6 tháng. Kết quả này nói lên :
A. Tính trạng cân nặng của lợn ĐB do nhiều gen chi phối hơn lợn Ỉ.
B. Tính trạng cân nặng của lợn ĐB có mức phản ứng rộng hơn lợn Ỉ.
C. Vai trò của môi trường trong việc quyết định sự cân nặng của lợn.
D. Vai trò của điều kiện nuôi dưỡng trong việc quyết định cân nặng của lợn.
2. Đối với các loài sinh sản hữu tính, bố hoặc mẹ di truyền nguyên vẹn cho con :
A. Tính trạng.
B. Kiểu gen.
C. Kiểu hình.
D. Alen.
3. Điều nào sau đây không đúng với mức phản ứng ?
A. Mức phản ứng là tập hợp các kiểu hình của 1 kiểu gen tương ứng với những điều kiện môi trường khác nhau.
B. Mức phản ứng không di truyền được.
C. Tíng trạng chất lượng có mức phản ứng hẹp.
D. Tính trạng số lượng có mức phản ứng rộng.
Hướng dẫn về nhà
- Học bài 2 và bài 13.
- Trả lời các câu hỏi sách giáo khoa : câu 1, 2, 3, 4 trang 58.
- Đọc trước bài thực hành : Lai giống.