Bài 12. Số từ và lượng từ

Kiểm tra bài cũ
Hãy đặt câu có sử dụng cụm danh từ thích hợp với nội dung của những bức tranh sau?
Một cây cầu nằm vắt qua sông
Những chú mèo này trông thật dễ thương
Hai bông hoa hồng thật đẹp.
Từng đàn chim đang bay lượn trên bầu trời
Tiết 52
Số từ và lượng từ
i. Số từ
1. Tìm hiểu ví dụ:
a) Hai chàng tâu hỏi đồ sính lễ cần sắm những gì, vua bảo: " Một trăm ván cơm nếp, một trăm nệp bánh chưng và voi chín ngà,
gà chín cựa, ngựa chín hồng mao, mỗi thứ một đôi"
b) Tục truyền đời Hùng vương thứ sáu, ở làng Gióng có hai vợ chồng ông lão chăm chỉ làm ăn và có tiếng là phúc đức.
Các từ: hai, một trăm, chín, một bổ sung ý nghĩa về số lượng.
Từ sáu bổ sung ý nghĩa về thứ tự.
2. Bài học:
* Số từ: là những từ chỉ số lượng và số thứ tự của sự vật.
* Vị trí:
- Số từ chỉ số lượng đứng trước danh từ
- Số từ chỉ thứ tự đứng sau danh từ.
* Chức vụ ngữ pháp: chủ yếu làm phụ ngữ cho danh từ trong cụm danh từ
( cũng có khi làm chủ ngữ hoặc vị ngữ trong câu)
* Cần phân biệt số từ với danh từ chỉ đơn vị.
c
c
c
c
v
v
v
v
Bài tập: Tìm số từ và xác định chức vụ ngữ pháp của số từ:
a) Dân tộc Việt Nam là một
b) Hai bức tranh này rất đẹp
c) Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống.
c
c
v
v
Bài tập: Trong các cách nói sau, cách nói nào đúng, Từ " đôi " có phải là số từ không? Vì sao?
a) Một đôi trâu
b) Một đôi con trâu
c) Một trâu
Bài tập: Tìm số từ và xác định chức vụ ngữ pháp của số từ:
a) Dân tộc Việt Nam là một
b) Hai bức tranh này rất đẹp
c) Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống.
Bài tập 1 ( tr 129 SGK ):
* Tìm số từ trong bài thơ sau. Xác định ý nghĩa của các số từ ấy?
Không ngủ được.
Một canh. hai canh. lại ba canh,
Trằn trọc băn khoăn, giấc chẳng thành;
Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt,
Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh.
(Hồ Chí Minh)
Không ngủ được.
Một canh. hai canh. lại ba canh,
Trằn trọc băn khoăn, giấc chẳng thành;
Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt,
Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh.
(Hồ Chí Minh)
iI. LƯợNG từ
1. Tìm hiểu ví dụ:
So sánh với số từ:
Giống nhau: đều nói đến số lượng sự vật.
Khác nhau: chỉ số lượng không xác định. (Chỉ lượng ít hay nhiều)
Nghĩa của các từ in đậm trong ví dụ trên có gì giống và khác nghĩa của số từ?
a) "Các hoàng tử phải cởi giáp xin hàng. Thạch Sanh sai dọn một bữi cơm thết đãi những kẻ thua trận. Cả mấy vạn tướng lĩnh, quân sỹ thấy Thạch Sanh chỉ cho dọn ra vẻn vẹn có một niêu cơm tí xíu, bĩu môi, không muốn cầm đũa."
* Lượng từ là những từ chỉ lượng ít hay nhiều của sự vật
2. Bài học:
* Vị trí:
- Lượng từ đứng trước danh từ trong cụm danh từ.
* Chức vụ ngữ pháp: làm phụ ngữ cho danh từ trong cụm danh từ
iI. LƯợNG từ
1. Tìm hiểu ví dụ:
b) Sắp xếp các lượng từ sau: tất cả, tất thảy, những, các, mọi, cả, mỗi, từng vào hai nhóm sau
* Lượng từ là những từ chỉ lượng ít hay nhiều của sự vật
2. Bài học:
* Vị trí:
- Lượng từ đứng trước danh từ trong cụm danh từ.
* Chức vụ ngữ pháp: làm phụ ngữ cho danh từ trong cụm danh từ
những, các, mọi, mỗi, từng
tất cả, tất thảy, cả
* Lượng từ chia thành hai nhóm:
Nhóm chỉ ý nghĩa toàn thể
Nhóm chỉ ý nghĩa tập hợp, phân phối
Bài tập:
Trong các câu văn sau, câu nào không chứa lượng từ:
A) Theo ngòi bút của Mã Lương, từng đợt gió lớn nổi lên.
B) Chiếc thuyền chở vua và các cận thần bị chôn vùi trong những lớp sóng hung dữ.
C) Được vài tuần, mụ vợ lại nổ cơn thịnh nộ.
D) Trước mắt ông lão là một túp lều nát.
Ghi nhớ: (SGK)
Số từ (Chỉ số lượng, số thứ tự của sự vật)
vị trí
Chức vụ np
Phân loại
Số lượng
Số thứ tự
Đứng trước DT
Đứng sau DT
Phụ ngữ
Chủ ngữ
Vị ngữ
Lượng từ (Chỉ lượng ít hay nhiều của sự vật)
vị trí
Chức vụ np
Phân loại
ý nghĩa toàn thể
ý nghĩa tập hợp, phân phối
Đứng trước DT
Phụ ngữ
Luyện tập:
Bài tập 1:
Lan và bố đi dự tiệc ở một khách sạn. Lan nghe một ông khách gọi:
Cho hai mâm sáu ra đây!
Lan băn khoăn hai và sáu là số từ chỉ gì đây? Em thử giải đáp cho bạn.
Bài tập 2:
Điền lượng từ thích hợp vào chỗ trống trong những câu văn sau:
a) Thần dùng phép lạ bốc từng quả đồi, dời từng dãy núi.
b) Phú ông gọi ba cô con gái ra, lần lượt hỏi từng người một.
c) Một hôm, bị giặc đuổi, Lê Lợi và các tướng rút lui mỗi người một ngả.
a) Thần dùng phép lạ bốc từng quả đồi, dời từng dãy núi.
b) Phú ông gọi ba cô con gái ra, lần lượt hỏi từng người một.
c) Một hôm, bị giặc đuổi, Lê Lợi và các tướng rút lui mỗi người một ngả.
Bài tập 3:
Quan sát bài tập trên, so sánh sự giống và khác nhau về nghĩa của từ "từng" và từ "mỗi":
- Giống nhau: đều chỉ ý phân phối, tách riêng từng cá thể sự vật.
Khác nhau:
+ "Từng" hàm ý lần lượt, cái trước, cái sau, nhiều cái, ý nghĩa khách quan theo thứ tự.
+ "Mỗi" chỉ có ý tách ra và phân phối, không có ý lần lượt
Ví dụ: "Từng dãy núi": nhiều dãy núi, lần lượt dãy trước, dãy sau.
"Mỗi người một ngả": nhiều người nhiều ngả, tản ra cùng một lúc, không theo lần lượt, trước sau.
Bài tập 4:
Đọc câu văn sau:
"Đến đấy, một mình một ngựa, tráng sỹ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời"
Hãy cho biết việc lặp lại từ "một" trong cụm từ "một mình một ngựa" khiến người nghe, người đọc có cảm giác gì?
Việc lặp lại từ "một" trong cụm từ " một mình một ngựa" đem lại cảm giác về sự thảnh thơi, ung dung, đĩnh đạc của tráng sỹ sau khi hoàn thành sứ mệnh đánh giặc cứu nước.
Hình ảnh "cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời" sau đó vừa nói được tình cảm lưu luyến với quê hương, vừa nói được cái tâm thế thảnh thơi ấy của người anh hùng.
Bài tập 5:
Trong truyện "Treo biển", thời gian xảy ra các sự việc được nhắc đến bằng các từ ngữ: hôm sau, cách vài hôm, vài hôm sau. Theo em, "vài" là số từ hay lượng từ, nghĩa của nó được hiểu như thế nào? Nếu chỉ dùng từ "hôm sau" mở đầu cho tất cả các sự việc, thì diễn biến câu chuyện có thay đổi không?
"Vài" là lượng từ, khoảng hai, ba hôm.
Trong truyện, các sự việc sảy ra liền liền nhưng không phải hôm sau mà là vài hôm sau, cách vài hôm sau, nghĩa là giữa các sự việc ấy, "anh bán cá" có một khoảng thời gian vài ba ngày để suy nghĩ, vậy mà anh ta cũng không nhận ra được việc làm ngốc nghếch của mình.
Bài tập 6:
Viết một đoạn văn miêu tả về giờ ra chơi ( từ 5-7 câu) trong đó có sử dụng số từ và lượng từ.
Dặn dò:
- Học lại các kiến thức về số từ và lượng từ, làm các bài tập còn lại trong phần luyện tập.
- Soạn bài: Kể chuyện tưởng tượng