Bài 12. Nhật Bản giữa thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX

Bài 12:Nhật bản
giữa thế kỉ XIX-đầu thế kỉ XX
Nhật Bản là một quốc gia hải đảo ở vùng Đông Á. Tọa lạc trên Thái Bình Dương, nước này nằm bên rìa phía đông của Biển Nhật Bản, Biển Hoa Đông, Trung Quốc, bán đảo Triều Tiên và vùng Viễn Đông Nga, trải dài từ Biển Okhotsk ở phía bắc xuống Biển Hoa Đông và đảo Đài Loan ở phía nam. Chữ kanji trong quốc hiệu Nhật Bản nghĩa là "gốc của Mặt Trời", và người ta thường gọi Nhật Bản bằng biệt danh "Đất nước Mặt Trời mọc".
Trước cải cách
Kinh tế
Nông nghiệp: Đến giữa thế kỷ 19 , Nhật Bản vẫn là một nước nông nghiệp duy trì cách sản xuất lạc hậu dựa trên nền tảng phong kiến. Dân làm ruộng phải chịu tô thuế nặng cộng với nạn mất mùa đẩy nông dân Nhật vào cảnh đói kém, bần cùng.
Công nghiệp: Trong khi nông nghiệp gặp nhiều khó khăn thì thương nghiệp ở Nhật lại bùng phát với lợi điểm hải cảng lớn, nhà buôn phát giàu nhanh chóng. Đó là cơ sở cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Nhật Bản.
Xã hội
Về mặt xã hội, Nhật Bản lúc bấy giờ vẫn duy trì chế độ đẳng cấp với quyền bính do các đại danh và võ sĩ Samurai nắm cả. Tuy nhiên vào thời kỳ này tình hình quốc nội đã yên, chiến tranh kết thúc nên địa vị của Samurai đã không còn như trước. Một số phải chuyển sang làm ruộng, làm thợ hay đi buôn. Trong khi đó tầng lớp tư sản công thương nghiệp ngày càng giàu lên nhưng không có quyền lực về chính trị, lại bị đánh thuế nặng nên tạo ra mối xung khắc giữa bọn thương nhân và giai cấp thống trị ngày càng lớn. Nông dân Nhật thì bị áp lực của cả hai phía, giới quý tộc và thương nhân.
Chính trị
Nền phong kiến Nhật Bản đúng ra là do vua Nhật (Thiên hoàng) quyết định nhưng trong thực tế thì Mạc phủ Tokugawa thao túng cả từ đầu thế kỷ 17 hơn 200 năm rồi. Phe bảo hoàng phù vua lấy điều đó làm bất bình nên khơi ra phong trào lật đổ Mặc phủ, trao lại quyền bính cho triều đình Thiên hoàng.
Đối ngoại
Các nước tư bản phương Tây nhân lúc tình hình Nhật Bản rối ren đã làm áp lực, đòi Nhật Bản phải thông thương. Trong khi đó thì Mạc phủ Tokugawa theo đuổi chính sách Toả Quốc, tuyệt đối không chấp nhận cho người phương Tây đặt chân đến Nhật. Trước sự cương quyết của Mạc phủ chính phủ Hoa Kỳ gửi bốn chiến thuyền Mississippi, Plymouth, Saratoga, và Susquehanna vào Vịnh Tokyo và trao tối hậu thư đe dọa sẽ nổ súng. Mạc phủ bất đắc dĩ phải ký hiệp ước, chấp nhận các khoản như mở hai cửa biển Shimoda và Hakodate cho tàu thuyền Hoa Kỳ vào buôn bán. Hơn nữa nếu có tranh chấp giữa kiều dân ngoại quốc và dân Nhật thì phải cho tòa án Hoa Kỳ xét xử. Luật pháp của Nhật không có hiệu lực.

Sau Hoa Kỳ thì chiến thuyền của hải quân Anh, Pháp, và Đức cùng đòi Mạc phủ phải mở cửa thông thương với những nước đó và ký những hiệp ước bất bình đẳng tương tự. Nhật Bản tiếp tục nhượng bộ vì biết rằng thực lực không đủ để chống lại các nước châu Âu. Tuy nhiên dân tình thì không phục, cương quyết đòi phải đánh đuổi bọn Tây dương.

Hậu quả
Trước tình hình khủng hoảng từ các phía, Nhật Bản đứng trước hai lựa chọn. Một là giữ nguyên lề lối cổ truyền phong kiến và địa vị của Mạc phủ, nhưng có nguy cơ mất nước vì bị ngoại bang đô hộ. Hai là mở cuộc cách tân toàn diện mong học hỏi và tiếp thu kiến thức của phương Tây mà chuyển mình thành một đất nước hùng mạnh, sánh vai với các cường quốc kia.

I.Cuộc duy tân Minh Trị:
a) Tình hình:
-Các nước tư bản phương
Tây tăng cường can thiệp
vào Nhật Bản,đòi “mở cửa”
Nhật Bản cần có sự lựa
chọn: hoặc duy trì chế độ
phong kiến mục nát để
trở thành miếng
mồi cho thực dân phương
Tây hoặc canh tân để phát
triển đất nước

Nhật Bản đã có những cải cách trên nhiều lĩnh vực
Về kinh tế:
_thống nhất tiền tệ
_xóa bỏ sự độc quyền ruộng đất của giai cấp phong kiến
_tăng cường phát triển tư bản chủ nghĩa ở nông thôn, xây dựng cơ sở hạ tầng, đường sá, cầu cống.....phục vụ giao thông liên lạc
Về chính trị:
_bãi bỏ chế độ nông nô
_đưa quý tộc tư sản hóa và đại tư sản lên nắm chính quyền
Về giáo dục:
_thi hành chính sách giáo dục bắt buộc, chú trọng nội dung khoa học-kĩ thuật trong chương trình giảng dạy, cử những học sinh ưu tú đi du học ở phương Tây.
Về quân sự:
_Quân đội được tổ chức và huấn luyện theo kiểu phương Tây, chế độ nghĩa vụ thay cho chế độ trưng binh
_Công nghiệp đóng tàu, sản xuất vũ khí được chú trọng....
Đến cuối thế kỉ XIX-đầu thế kỉ XX,Nhật Bản thoát khỏi nguy cơ trở thành thuộc địa, phát triển một nước tư bản công nghiệp















Cuộc duy tân là một cuộc
cách mạng tư sản không triệt để
Mở đường cho kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển, đưa đất nước Nhật đi trên con đường phát triển
Thoát khỏi nguy cơ trở thành thuộc địa
Ảnh hưởng đến phong trào đấu tranh của nhiều nước
Ý nghĩa
Phương tiện giao thông sau cuộc duy tân
Thiên hoàng Minh Trị (3 tháng 11 năm 1852 – 30 tháng 7 năm 1912) là vị Thiên hoàng thứ 122 của Nhật Bản theo Danh sách Thiên hoàng truyền thống (kể từ khi thiên hoàng Thần Vũ lên ngôi năm 660 TCN, trị vì từ ngày 3 tháng 2 năm 1867 tới khi qua đời). Ông được coi là một vị minh quân có công lớn nhất trong lịch sử Nhật Bản, đã canh tân và đưa Nhật Bản trở thành một quốc gia hiện đại, thoát khỏi nguy cơ trở thành thuộc địa của các nước đế quốc phương Tây giữa lúc chủ nghĩa thực dân đang phát triển mạnh.
II.Nhật Bản chuyển sang chủ nghĩa đế quốc
Sau cuộc chiến tranh Trung-Nhật (1894-1895), Nhật Bản nhận số tiền bồi thường và của cải cướp được ở Triều Tiên và Trung Quốc,
kinh tế càng phát triển mạnh mẽ
_Nhiều công ti độc quyền xuất hiện như Mít-xưi và Mít-su-bi-si,giữ vai trò to lớn
_Bước sang giai đoạn thế kỉ XX,giới cầm quyền Nhật Bản đã đẩy mạnh chính sách xâm lược và bành trướng.Chiến tranh Nga-Nhật (1904-1905) kết thúc với sự thất bại của Nga
_Nhật mở rộng thuộc địa ở bán đảo Liêu Đông,phía nam đảo Xa-kha-lin,Đài Loan,cảng Lữ Thuận,Sơn Đông
Nhật bản là chủ nghĩa đế quốc quân phiệt,hiếu chiến
III.Cuộc đấu tranh của nhân dân lao động Nhật Bản:
a)Nguyên nhân:
_Chủ nghĩa tư bản phát triển,nhân dân lao động Nhật Bản càng bị áp bức bóc lột nặng nề
_Công nhân Nhật phải làm việc mỗi ngày từ 12-14h trong điều kiện tồi tệ,có hại cho sức khỏe mà tiền lương lại thấp
b)Diễn biến:
_Một số nghiệp đoàn ra đời.Đảng Xã hội dân chủ Nhật Bản thành lập năm 1901,dưới sự lãnh đạo của Ca-tai-a-ma Xen
Sen trở về Nhật Bản năm 1896. Từ năm 1897 đến năm 1901, ông biên tập báo Lao động thế giới (労働世界). Ông còn thiết lập Hội nghiên cứu chủ nghĩa Marx và vài tổ chức của giai cấp công nhân, mà công đoàn luyện kim là một ví dụ. Tháng 5 năm 1901, Đảng Xã hội Dân chủ Nhật Bản được ông thành lập, nhưng đảng đã tan rã không lâu sau khi thành lập. Năm 1904, trong lúc tham gia đại hội Đệ Nhị Quốc tế ở Amsterdam (Hà Lan), ông và nhà cách mạng Georgi Valentinovich Plekhanov (Nga) đã bắt tay nhau. Hai ông ra quyết nghị phản đối chiến tranh, giữa lúc chiến tranh sắp bùng nổ giữa hai đế quốc Nhật Bản và Nga.
Tháng 2 năm 1911, công nhân xe điện Tōkyō tổ chức bãi công, nhằm mục đích đòi tăng lương. Dưới sự lãnh đạo của Sen, bãi công giành thắng lợi, nhưng Sen bị bắt. Sau khi được phóng thích, ông rời Nhật đến California (Hoa Kỳ). Ông còn đến México và sau đó là Moskva, nơi ông được hoan nghênh như một vị lãnh tụ của phong trào Cộng sản Nhật. Ông trở thành uỷ viên Ban Chấp hành và uỷ viên Đoàn Chủ tịch Ban Chấp hành Đệ Tam Quốc tế năm 1922. Katayama Sen sống tại Liên bang Xô viết cho tới khi qua đời vào ngày 5 tháng 11 năm 1933 và được chôn cất ở Nghĩa trang tường Điện Kremli.
Từ năm 1906, dưới ảnh hưởng của Cách mạng Nga năm 1905,phong trào công nhân ở Nhật Bản phát triển mạnh hơn.Phong trào đấu tranh chống tô thuế và nạn đắt đỏ của nông dân và các tầng lớp lao động khác cũng được đẩy mạnh
_ Trong những năm 1907, có 57 cuộc bãi công. Ở xưởng đúc vũ khí Ô-xa-ca, hàng vạn công nhân tham gia đấu tranh.
_Cuộc đấu tranh còn phát triển vào những năm sau đó (năm 1912 có 46 cuộc bãi công, đến năm 1917 tăng lên 398)
Bài 12