Bài 12. Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân

Bài12 : DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN
I- DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH :
1- Nhiễm sắc thể và cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng nhiễm sắc thể .
a) Nhiễm sắc thể giới tính :
- Nhiễm sắc thể giới tính là gì ?
NST giới tính là nhiễm sắc thể chứa các gen quy đinh giới tính . Ngoài các gen quy định giới tính còn chứa các gen khác
- Cặp NST giới tính XX gồm 2 chiếc tương đồng ,trong cặp NST giới tính XY có những đoạn tương đồng và những đoạn không tương đồng
- Đoạn không tương đồng chứa các gen đặc trưng cho NST, còn đoạn tương đồng chứa các lôcut gen giống nhau .
-HS quan sát hình 12.1SGK cặp NST XY ở người . Hãy cho biết đặc điểm của các gen nằm trên vùng tương đồng và vùng không tương đồng ?
b) Một số cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng NST .
- Ở ruôì giấm và các loài động vật có vú NST giới tính cái là XX và giới tính đực là XY
- Ở các loài chim,ếch nhái, bò sát và bứơm, dâu tây ….. NST giới tính cái là XY và giới tính đực là XX
Bọ xít,châu chấu,rệp ….. NST giới tính cái là XX và giới tính đực là XO

2- Di truyền liên kết với giới tính :
a) Gen trên NST giới tính X
-Thí nghiệm của Moocgan :
Bọ nhậy NST giới tính cái là XO và giới tính đực là XX
Ở người nam cặp NST XY cho mấy loại giao tử, tỷ lệ mỗi loại như thế nào ?
Ở người nam cặp NST XY luôn cho 2 loại giao tử là X và Y với tỷ lệ là 1 :1 nên giới tính nam : nữ ≈ 1: 1
x
P t/c
F1100%
X
F1x F1
F2 : 100% con cái mắt đỏ : 50% con đực mắt đỏ 50% con đực mắt trắng
F2
Lai thuận
x
P t/c
F1100%
X
F1x F1
F2 : 1cái mắt đỏ : 1 cái mắt trắng : 1 đực mắt đỏ : 1 đực mắt trắng
Lai nghịch
F2 :
100%
HS đọc mục I/2/a và thảo luận về kết quả của 2 phép lai thuận và lai nghịch của Moocgan về kết quả F1, F2. và kết quả đó có gì khác so với kết quả lai thuận và lai nghịch của Menđen ?
Kết quả của phép lai thuận và lai nghịch của Moocgan là khác nhau và kết quả đó khác với kết quả của Menđen ( giống nhau )

Điều khác nhau đó được Moocgan giải thích như thế nào ?

-HS quan sát H 12.2 SGK và GV yêu cầu 1 em giải thích và GV bổ sung sau khi HS giải thích
- Moocgan giải thích gen quy định màu sắc mắt nằm trên NST X không có gen trên Y nên ruồi đực ( XY) chỉ mang 1 gen lặn trên NST X cũng biểu hiện ra kiểu hình
-Giải thích thí nghiệm : ( Lai thuận)
-Men đen cho rằng các gen quy định màu mắt nằm trên NST X không có alen nằm tương ứng nằm trên Y nên ở ruồi đực chỉ cần mang một gen lặn là biểu hiện ra kiểu hình
Gọi gen A là gen mắt đỏ nằm trên X, a quy định mắt trắng nằm trên X ta có sơ đồ lai :


P
XAXA
X
XaY
XA
Xa ; Y
XAXa
XAY
X
XA ; Y
XA ; Xa
XAXA
XAY
XAXa
XaY
đỏ
đỏ
đỏ
Trắng
GP:
F1:
GF1:
F2:
-Giải thích thí nghiệm : ( Lai nghịch )
- Hãy vẽ sơ đồ lai của phép lai nghịch ?
P
XaXa
X
XAY
Xa
XA ; Y
XAXa
XaY
X
Xa ; Y
XA ; Xa
XAXa
XAY
XaXa
XaY
đỏ
đỏ
trắng
Trắng
GP:
F1:
GF1:
F2:
- Các gen nằm trên NST X không có alen tương ứng trên Y có đặc điểm di truyền như thế nào ?
- Chú ý : các gen nằm trên NST X luôn có hiện tượng di truyền chéo. Ví dụ: ở phép lai thuận gen a từ đực P--->con cái F1----> Con đực F2
b)Gen trên NST Y .
Các gen nằm trên Y có đặc điểm di truyền như thế nào so với gen nằm trên X ?
Ví dụ : ở người gen xác định túm lông trên tai, và gen gây bệnh hói đầu luôn di truyền từ bố sang con trai .( Từ giới tính nam--->nam )
- Năm 2004 người ta đã xác định trên Y ở người có 78 gen trong đó có các gen quy định nam tính
NST Y ở một số loài không chứa gen, nhưng nếu có gen nằm trên vùng không tương đồng của Y thì những tínhh trạng do gen đó quy định sẽ được truyền 100% cho cá thể mang NST Y .
- Nếu biết gen di truyền LK với NST giới tính thì làm thế nào để biết gen đó nằm trên X hay trên Y ?
-Phải xác định gen đó di truyền chéo thì nằm trên X và nếu di truyền thẳng thì nằm trên Y

C) Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính
- Phát hiện được bệnh do rối loạn cơ chế phân ly và tổ hợp của các NST giới tính
-Xác định sớm giới tính đực hay cái ở đông vật nhằm đem lại lợi ích kinh tế cho con người trong chăn nuôi
Quy ước: gen A xác định trứng xám đen,gen a trứng trắng nằm trên X không có alen tương ứng trên Y
P
XaXa
X
XAY
Xa
XA ; Y
XAXa
XaY
F1:
Trứng đen
Trứng trắng
-Ví dụ : ở tằm dùng gen xác định màu trứng để đánh dấu xác định đực cái ngay từ lúc còn trong trứng để chọn được giới tính đực vì kén tằm đực cho tơ nhiều hơn kén tằm cái là 45 %
Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính là gì ?

II-Di truyền ngoài nhân (Trong ty thể hoặc lục lạp)
Thí nghiệm của Coren trên hoa 4 giờ vào năm 1909
Lai thuận P:
Cây lá đốm
Cây lá xanh
x
F1: 100% Cây lá đốm
Lai nghịch P :
Cây lá xanh
Cây lá đốm
x
F1: 100%Cây lá đốm
-HS nhận xét kết quả của lai thuận và lai nghịch?
- Kết quả của lai thuận và lai nghịch là giống nhau , luôn giống mẹ
Ở người và động vật cũng di truyền theo dòng mẹ (Ví dụ bệnh động kinh ở người do mẹ truyền)
Hiện tượng trên Di truyền theo dòng mẹ
Kết quả trên có gì khác so với lai thuận và lai nghịch của LK với giới tính và hiện tượng di truyền của Menđen ?
Từ nhận xét trên hãy đưa ra phương pháp xác định quy luật di truyền cho mỗi trường hợp trên ?
Hiện tượng di truyền theo dòng mẹ được giải thích như thế nào ?
- Nguyên nhân dẫn đến hiện tượng di truyền theo mẹ là do trong thụ tinh thì giao tử đực chỉ truyền nhân mà không truyền tế bào chất cho trứng .Do đó các gen trong tế bào chất ( Trong ty thể và trong lục lạp) được mẹ truyền sang trứng ----> Kiểu hình giống mẹ
4- Củng cố :
Câu 1 : Nêu các đặc điểm di truyền của các tính trạng do gen nằm trên X quy định .
Câu 2 : Nêu đặc điểm di truyền của các gen nằm trên Y
Câu 3 : làm thế nào để biết gen di truyền ngoài nhân
Câu 4 :Nếu kết quả của phép lai thuận và lai nghịch là khác nhau cả hai giới (ở loài có kiểu NST là XX và XY) thì kết luận nào dưới đây là đúng :
A-Gen quy định tính trạng nằm trên NST X
B -Gen quy định tính trạng nằm trong ty thể
C -Gen quy định tính trạng nằm trên NST Y
D- Không có kết luận nào nêu trên là đúng
Dặn dò : các em về nhà học bài và làm bài tập số 2 SGK trang 54 và chuẩn trước bài mới
Đ