Bài 1: Truyện cổ tích thần kì

ĐẶC ĐIỂM THI PHÁP
TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KÌ







Tài liệu tham khảo:
+ Giáo trình: Lê Trường Phát, Văn học dân gian (trang 34 -> 46), Đỗ Bình Trị, Những đặc điểm thi pháp của các thể loại văn học dân gian (trang 9-> 22), Phạm Thu Yến (chủ biên), Giáo trình văn học dân gian (trang 78-> 84).
+ Tác phẩm: Tấm Cám, Thạch Sanh, Chử Đồng Tử, Cây khế, Cây tre trăm đốt, Sọ Dừa, Lấy vợ Cóc.
Nội dung bài học:




A. KHÁI NIỆM VỀ THI PHÁP


->Thi pháp là hệ thống những nguyên tắc, cách thức xây dựng hình tượng, tổ chức tác phẩm, lựa chọn và sử dụng, tổ chức các phương tiện ngôn ngữ để làm nên tác phẩm văn học (tức là toàn bộ hình thức nghệ thuật được nhà văn sáng tạo nhằm thể hiện nội dung tác phẩm).
B. ĐẶC ĐIỂM THI PHÁP TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KÌ :
-> Là khám phá những đặc điểm riêng đã làm nên đặc trưng của tiểu loại truyện cổ tích thần kì.
Anh (chị) hãy nhắc lại một cách ngắn gọn thế nào là thi pháp ?
Theo anh (chị) thi pháp truyện cổ tích thần kì là gì ?












- Người em út (Người em trong Cây khế, .).
- Người con riêng (Tấm trong Tấm Cám, .).
- Người mồ côi (Thạch Sanh trong truyện Thạch Sanh,...).
- Người đội lốt vật ( Sọ Dừa trong truyện Sọ Dừa, .).
a. Nhân vật chính là "người".
- Người đi ở (anh Khoai trong truyện Cây tre trăm đốt, cô gái trong Sự tích con khỉ.).

- Người dũng sĩ ( Thạch Sanh trong truyện Thạch Sanh . ).
- Nhân vật kì tài là kiểu nhân vật tập thể (Bốn anh tài, Anh em sinh năm.).












+ Về tính cách, đều mang trong mình những đạo đức tiêu biểu cho quan niệm về con người của nhân dân(hiền lành, tốt bụng, trung thực, đều có tài năng).
+ Về số phận, đều trải qua diễn biến giống nhau (sống khổ cực vì bị áp bức, bóc lột - trải qua thử thách được đền bù bằng hạnh phúc xứng đáng).
+Thường xuất hiện trong truyện cổ tích thần kì có kết cấu cốt truyện đại thể giống nhau.
=>là những"kiểu nhân vật" chung cho cả thể loại.
+ Các nhân vật trên đều là nghèo khổ, bất hạnh.
=>Chính những người lao động nghèo khổ, bất hạnh đã sáng tạo nên truyện cổ tích. Thế giới nhân vật trong truyện cổ tích cũng chính là hình ảnh của những con người ấy ngoài thực tại.












+ Các nhân vật trong truyện cổ tích thần kì được chia làm hai tuyến; thiện-ác, tốt-xấu.
-Nhân vật tốt thì tốt đến mức lí tưởng, bất chấp mọi biến đổi của hoàn cảnh (dù biết Lí Thông lừa nhưng Thạch Sanh tin và nghe theo ).
-Ngược lại nhân vật xấu cũng xấu đến mức lí tưởng(Lí Thông và mẹ con Cám xấu đến trơ lì ).
-> Đây là những nhân vật nguyên phiến, bất biến, đảm nhiệm chức năng làm biểu tượng cho hai hạng người nghèo - giàu, bị trị - thống trị, thiện - ác,. trong xã hội.
b. Lực lượng thần kỳ - một kiểu "nhân vật" đặc biệt của truyện cổ tích thần kì:
+ Nhân vật thần kì, siêu nhiên (Ngọc Hoàng, Diêm Vương, Long Vương,. - Thạch Sanh, Tấm Cám.).
+ Những vật có phép mầu (cung tên thần, gươm thần, đàn thần,. - Thạch Sanh, Tấm Cám.).
+ Sự biến hóa siêu tự nhiên (người hóa thành vật,vật hóa thành người, vật này hóa vật khác - Lấy vợ Cóc, Sự tích con khỉ,.).
->Trợ thủ cho nhân vật chính(Tấm Cám,Thạch Sanh).
->Đối thủ của nhân vật chính và đối thủ của cả những lực lượng thần kì thuộc phía thiện - chính nghĩa(Trăn tinh, Đại bàng tinh - Thạch Sanh).
















2. Thi pháp kết cấu của truyện cổ tích thần kì:
-> Dựa vào việc đặt tên chung cho nhân vật chính và hành động của nhân vật chính.

Phần đầu: Nhân vật chính xuất hiện.
- Mô típ a: sự xuất thân thấp hèn (loại nhân vật bất hạnh - Tấm cám, Chử Đồng Tử, .).
- Mô típ b: sự ra đời thần kỳ (loại nhân vật kỳ tài - Anh em sinh năm, Thạch Sanh.).










+ Ra đi:
- Mô típ a: rời nhà đi xa (Hai anh em với cây khế, Thạch Sanh.).
- Mô típ b: bước vào tình huống, hoàn cảnh khác thường (Tấm Cám, Sự tích bánh chưng, bánh giầy.).
Phần giữa: Cuộc phiêu lưu của nhân vật chính trong "thế giới cổ tích".










+ Chiến thắng thử thách, lực lượng thù địch.
- Mô típ a: nhờ trợ thủ thần kỳ (Tấm Cám, Thạch Sanh, Cây tre trăm đốt.).
- Mô típ b: bằng tài trí, lòng tốt,.(Ba chàng thiện nghệ, Cây khế.).




- Mô típ b: gặp một thử thách, địch thủ. (Hai anh em với cây khế, Sự tích bánh chưng, bánh giầy.).
- Mô típ a: gặp nhiều (thường là ba) thử thách, địch thủ (Thạch Sanh, Tấm Cám, Lấy vợ cóc.).
+ Gặp thử thách, lực lượng thù địch:












- Mô típ b: nhân vật chính được đền bù, giải thoát khỏi sự bất hạnh. nhờ sự biến hoá siêu nhiên (Sự tích con Sam, Sọ Dừa, .).
- Mô típ a: thưởng (cho nhân vật chính) và phạt ( đối với kẻ ác, lực lượng thù địch)(Tấm Cám, Cây khế.).
Phần kết: Đổi đời hay là sự thay đổi.
-> Theo sơ đồ, mọi số phận nhân vật đều:
+ Thứ nhất; đi từ chỗ thấp hèn, bất hạnh (dù nhân vật kì tài) đến chỗ được phần thưởng cao quý.
+ Thứ hai; để có thể đạt một biến đổi căn bản như thế cho số phận, cho dù có sự trợ thủ của lực lượng thần kì thì sự nỗ lực phấn đấu của bản thân vẫn là nguyên nhân quyết định.
3. Không gian, thời gian nghệ thuật trong truyện cổ tích thần kỳ:
a. Không gian nghệ thuật trong truyện cổ tích thần kì:


- Không gian trong truyện cổ tích thần kì: Không gian cuộc sống trần thế và không gian phi trần thế.
+ Không gian cuộc sống trần thế trong truyện cổ tích Việt chủ yếu là không gian làng quê-> đem lại hơi ấm dân sinh, màu sắc dân tộc, dân dã.
+ Không gian kỳ ảo đa dạng:( Thiên phủ,Thủy phủ, Âm phủ) -> chịu ảnh hưởng rõ rệt của những quan niệm tín ngưỡng bản địa và tôn giáo ngoại lai.


b. Thời gian nghệ thuật trong truyện cổ tích thần kì:

-Thời gian trong truyện cổ tích thần kì luôn là thời gian quá khứ. Truyện thường bắt đầu cụm từ "ngày xửa ngày xưa", "ngày xưa đã lâu lắm". Có hai loại: thời gian hiện thực và thời gian kì ảo.

+ Thời gian hiện thực là thời gian nhân vật sống, hoạt động trong cộng đồng -> mang hơi thở của cuộc sống trần thế.

+ Thời gian kì ảo là thời gian biến đổi không theo nhịp thông thường mà biến đổi kì lạ-> tạo nên sự kì ảo.
Thi pháp
nhân vật
Thi pháp
kết cấu

Con người
Lực lượng thần kì

Sự xuất hiện của nhân vật chính
Cuộc phiêu lưu của nhân vật chính
Sự đổi đời của nhân vật chính

Trần thế và phi trần thế
Quá khứ: Hiện thực và kì ảo
Đặc điểm
thi pháp
truyện cổ
tích thần kì

Thi pháp
không gian
thời gian
nghệ thuật
CHÂN THÀNH CẢM ƠN
QUÍ THẦY CÔ CÙNG CÁC BẠN!