Bài 1. Các phép chiếu hình bản đồ cơ bản

ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG
DẠY HỌC ĐỊA LÍ Ở TRƯỜNG CĐSP ĐÀ LẠT

BẢN ĐỒ HỌC
Phép chiếu hình bản đồ
Người soạn: Mr. Phương
Trường CDSP Da Lat
PHÉP CHIẾU HÌNH BẢN ĐỒ
Những vấn đề đặt ra
Bản chất của phép chiếu đồ?

Tại sao phải chiếu đồ?

Tại sao lại có nhiều phép chiếu đồ?

Sự cần thiết phải nắm vững đặc điểm sai số của các phép chiếu để sử dụng tốt bản đồ trong dạy học địa lí?

Thử đề xuất một số phép chiếu để thành lập các bản đồ cho các lãnh thổ cụ tthể?
Kh�i ni?m v? ph�p chi?u b?n d?

B?n ch?t c?a ph�p chi?u d? ?

Ph�p chi?u b?n d? l� ph�p chi?u hình kinh tuy?n, vi tuy?n t? m?t elipxơit l�n m?t ph?ng b?ng phuong ph�p tốn h?c.
- Ph�p chi?u b?n d? x�c d?nh s? tuong ?ng di?m gi?a b? m?t elipxơit quay v� m?t ph?ng.
Phuong trình chi?u:
X = f1 (? ,?)
Y = f2 (? ,?)

- T?t c? c�c ph�p chi?u b?n d? d?u cĩ sai s?. M?i ph�p chi?u d? cĩ uu v� nhu?c di?m ri�ng.
Ph�n lo?i ph�p chi?u b?n d?
- Theo d?c di?m sai s? chi?u hình
- Theo b? m?t hình h?c h? tr?
- Theo v? trí c?a m?t chi?u hình h? tr? v?i tr?c qu? d?a c?u
Theo đặc điểm sai số chiếu hình
Các phép
chiếu
giữ góc
Các phép
chiếu giữ
diện tích
Các phép
chiếu giữ
khoảng
cách
Các phép
chiếu tự do
Tại mọi điểm
trên bản đồ
không có sai
số về góc
Tỉ lệ diện tích
ở mọi nơi
trên bản đồ
không bị thay
đổi
Tỉ lệ độ dài
theo một
trong hai
hướng chính
là không
thay đổi
Không có các
đặc tính đồng
góc, diện tích
hoặc đồng
khoảng cách
Theo bề mặt hình học hỗ trợ
Phép
chiếu hình
phương vị
Phép
chiếu hình
nón
Phép
chiếu hình
ống
Theo vị trí của mặt chiếu hình
hỗ trợ với trục quả địa cầu
Phép
chiếu
đứng
Phép
chiếu
ngang
Phép
chiếu
nghiêng
Th? n�u t�n m?t s? ph�p chi?u th? hi?n d?ng th?i c�c d?c di?m theo c�c c�ch ph�n lo?i ph�p chi?u d� trình b�y ? ph?n tr�n ?
Ví d?:
- Ph�p chi?u hình nĩn/ d?ng/ gi? gĩc hai vi tuy?n chu?n.
- Ph�p chi?u phuong v?/ nghi�ng/ d?ng gĩc.
CÁC NHÓM PHÉP CHIẾU CỤ THỂ
Thảo luận theo nhóm về các nhóm phép chiếu theo đề cương cho sẵn
Nhóm 1

Tìm hiểu các phép chiếu phương vị đứng, ngang, nghiêng theo các nội dung sau:
- Vẽ dạng lưới chiếu (hệ thống kinh, vĩ tuyến)
- Phân tích đặc điểm sai số (chỉ ra điểm chuẩn, đường chuẩn)
- Nêu ứng dụng của phép chiếu (sử dụng để thành lập bản đồ cho các vùng lãnh thổ có đặc điểm như thế nào?)
Phép chiếu phương vị đứng
Phép chiếu phương vị ngang
Phép chiếu phương vị nghiêng
H�y ph�n tích d?c di?m m?t s? ph�p chi?u trong gi�o trình theo c�c y�u c?u sau:
- Lu?i chi?u hình phuong v? ngang gi? di?n tích: (hình 14 - tr 64 - gi�o trình)
+ D?c di?m sai s?
+ ?ng d?ng
- Lu?i chi?u hình phuong v? th?ng gi? kho?ng c�ch Pơxten (hình 15 - tr 65 - gi�o trình)
+ D?c di?m sai s?
+ ?ng d?ng
Nhóm phép chiếu hình nón
Nhóm 2
Tìm hi?u ph�p chi?u hình nĩn d?ng (tru?ng h?p ti?p x�c v� c?t) theo c�c n?i dung sau:
- V? d?ng lu?i chi?u (h? th?ng kinh, vi tuy?n)
- Ph�n tích d?c di?m sai s? (ch? ra di?m chu?n, du?ng chu?n)
- N�u ?ng d?ng c?a ph�p chi?u (s? d?ng d? th�nh l?p b?n d? cho c�c v�ng l�nh th? cĩ d?c di?m nhu th? n�o?)
Phép chiếu hình nón đứng
Phép chiếu hình nón đứng
Phép chiếu nón đứng đồng góc Lambert
Một số phép chiếu hình nón
Hãy phân tích đặc điểm của phép chiếu hình nón đứng giữ góc 2 vĩ tuyến chuẩn (hình 17 – tr 67 – giáo trình)
D?c di?m :
- Lu?i kinh vi tuy?n cĩ d?ng chung c?a ph�p chi?u hình nĩn th?ng.
- D?c theo c�c vi tuy?n ti?p x�c khơng cĩ sai s? chi?u hình. C�ng xa c�c vi tuy?n chu?n sai s? c�ng l?n
?ng d?ng:
Lu?i chi?u n�y d�ng d? thi?t k? b?n d? cho c�c l�nh th? ch?y d�i d?c theo vi tuy?n v� cĩ chi?u r?ng kho?ng 300 vi.
Nhóm phép chiếu hình ống
Nhóm 3
Tìm hi?u ph�p chi?u hình ?ng d?ng, ?ng ngang, ?ng xi�n theo c�c n?i dung sau:
- V? d?ng lu?i chi?u (h? th?ng kinh, vi tuy?n)
- Ph�n tích d?c di?m sai s? (ch? ra du?ng chu?n)
- N�u ?ng d?ng c?a ph�p chi?u (s? d?ng d? th�nh l?p b?n d? cho c�c v�ng l�nh th? cĩ d?c di?m nhu th? n�o?)
Một số phép chiếu hình ống
Một số phép chiếu cải tiến bằng toán học
(phép chiếu hình ống giả)

Hãy phân tích đặc điểm của một số phép chiếu hình ống tiêu biểu theo cấu trúc sau:
- Ph�p chi?u hình ?ng d?ng gi? gĩc - Ph�p chi?u Mercato (hình 22 - tr 72 - gi�o trình)
+ D?c di?m sai s?
+ ?ng d?ng
Ph�p chi?u hình ?ng ngang gi? gĩc Gaoxo (hình 26 - tr 75 - gi�o trình)
+ D?c di?m sai s?
+ ?ng d?ng
Phép chiếu Meccator
Từ hình vẽ dưới đây hãy rút ra nhận xét về khả năng sử dụng các phép chiếu đồ khi thành lập bản đồ?
Từ hình vẽ dưới đây hãy rút ra nhận xét về khả năng sử dụng một loại phép chiếu khi thành lập các bản đồ?
Một số câu hỏi trắc nghiệm tại lớp (ví dụ)
H�y l?a ch?n c�u d�ng trong c�c c�u h?i sau:
1. C�c ph�p chi?u d? n�o du?i d�y thu?ng du?c s? d?ng d? bi�n v? c�c b?n d? Vi?t Nam:
a/ Ph�p chi?u hình phuong v? d?ng.
b/ Ph�p chi?u hình phuong v? ngang.
c/ Ph�p chi?u hình phuong v? nghi�ng.
d/ Ph�p chi?u hình nĩn dung.
2. Ph�p chi?u d? ph? bi?n nh?t dang du?c s? d?ng d? bi�n v? b?n d? d?a hình Vi?t Nam t? l? l?n l�:
a/ Ph�p chi?u hình nĩn th?ng gi? gĩc
b/ Ph�p chi?u UTM.
c/ Ph�p chi?u Gaoxo.
d/ Ph�p chi?u Mecato gi? di?n tích.
H�y l?a ch?n c�u d�ng trong c�c c�u h?i sau:
3. M?c dích c?a ph�p chi?u d? l�:
a/ V? b?n d?.
b/ Th? hi?n n?i dung b?n d?.
c/ Chuy?n m?t cong c?a Tr�i D?t l�n m?t ph?ng c?a b?n d?.
d/ T?ng qu�t hố b?n d?.
4. C�c ph�p chi?u gi? kho?ng c�ch cĩ d?c di?m l�:
a/ T? l? d? d�i khơng thay d?i theo m?i hu?ng.
b/ T? l? d? d�i khơng thay d?i theo hu?ng kinh tuy?n.
c/ T? l? d? d�i khơng thay d?i theo hu?ng vi tuy?n.
d/ T? l? d? d�i khơng thay d?i theo m?t trong hai hu?ng chính.
H�y l?a ch?n c�u d�ng trong c�c c�u h?i sau:
5. C�c ph�p chi?u gi? gĩc cĩ d?c di?m l�:
a/ Tr�n lu?i chi?u khơng cĩ sai s? v? kho?ng c�ch theo chi?u kinh tuy?n.
b/ Tr�n lu?i chi?u khơng cĩ sai s? v? kho?ng c�ch theo chi?u vi tuy?n.
c/ Tr�n lu?i chi?u ít cĩ sai s? v? gĩc.
d/ T?i di?m chu?n ho?c du?ng chu?n khơng cĩ sai s? v? gĩc, c�ng xa di?m chu?n ho?c du?ng chu?n sai s? c�ng l?n.
6. C�c ph�p chi?u gi? di?n tích cĩ d?c di?m l�:
a/ T? l? di?n tích ? m?i noi tr�n b?n d? ít b? thay d?i.
b/ T?i di?m chu?n ho?c du?ng chu?n khơng cĩ sai s? v? di?n tích, c�ng xa di?m chu?n ho?c du?ng chu?n sai s? di?n tích c�ng l?n.
c/ Tr�n lu?i chi?u khơng cĩ sai s? v? gĩc.
d/ Tr�n lu?i chi?u khơng cĩ sai s? v? kho?ng c�ch theo c? hai chi?u kinh tuy?n v� vi tuy?n.
Sai số trong các phép chiếu đồ
Ph�n tích b?ng 2 - tr 59 - gi�o trình -> r�t ra k?t lu?n v? b?n ch?t c?a c�c lo?i sai s? tr�n b?n d?:
- Khi chi?u m?t c?u l�n m?t ph?ng, b?n th�n m?i d?i tu?ng du?c bi?u hi?n d?u cĩ c�c sai l?ch v? kho?ng c�ch, v? di?n tích, v? gĩc v� v? hình d?ng (xem b?ng 2 - tr 59 - gi�o trình).
- Tuong ?ng v?i c�c y?u t? hình h?c s? cĩ 4 lo?i sai l?ch trong chi?u d?:
+ Sai l?ch v? d? d�i: t? l? chi?u d�i thay d?i theo d?a di?m v� theo hu?ng
+ Sai l?ch v? di?n tích: T? l? di?n tích thay d?i theo v? trí tr�n b?n d?, khơng ph? thu?c v�o hu?ng
+ Sai lệch về góc: các góc trên bản đồ không phù hợp với các góc trên bề mặt Trái Đất
+ Sai lệch về hình dạng: Hình dạng của các đối tượng trên bản đồ không phù hợp với hình dạng của đối tượng trên bề mặt Trái đất
-> Việc hạn chế độ sai lệch là nhiệm vụ trung tâm của công tác chiếu đồ.
Sai số trong các phép chiếu đồ
Lựa chọn lưới chiếu đồ
Làm thế nào để chọn được phép chiếu đồ hợp lý? Cho ví dụ minh hoạ?
 Khi xây dựng bản đồ nói chung cần phải căn cứ vào các cơ sở sau:
- Vị trí của khu vực lập bản đồ, hình dạng và kích thước lãnh thổ (ví dụ?)
- Mục đích và nội dung của bản đồ (ví dụ?)
- Mức độ sai lệch của phép chiếu (ví dụ?)
- Tỉ lệ bản đồ (ví dụ?)
Lựa chọn lưới chiếu cho bản đồ giáo khoa
Lu?i chi?u b?n d? gi�o khoa ph?i ph� h?p v?i n?i dung b�i h?c v� v?i l?a tu?i h?c sinh, n�n khi x�y d?ng b?n d? gi�o khoa c?n luu �:
+ ? nh?ng l?a tu?i d?u c?p: c?n d�ng lu?i chi?u d�ng hình d?ng (t?i sao?)
+ ? nh?ng l?p cao hon :n�n d�ng c�c lu?i chi?u bi?u hi?n d�ng di?n tích (t?i sao?)
+ Tr�n c�ng m?t l�nh th? bi�n v? b?n d?, c�c lo?i b?n d? cĩ t? l? kh�c nhau bi?u hi?n c�ng n?i dung n�n d�ng m?t lo?i lu?i chi?u d? h?c sinh ti?n so s�nh, d?i chi?u
Sử dụng lưới chiếu trong dạy học Địa Lí
Khi s? d?ng b?n d? trong d?y h?c ? tru?ng ph? thơng c?n ph?i luu �:
- H? th?ng kinh vi tuy?n l� co s? d? x�c d?nh t?a d? c?a c�c d?i tu?ng v� hi?n tu?ng d?a lí -> t? dĩ cĩ th? th?y du?c ch�ng b? chi ph?i b?i c�c qui lu?t d?a lí nh?t d?nh n�o dĩ (ví d?)
- C�c b?n d? gi�o khoa du?c x�y d?ng ? t? l? nh? n�n s? d?ng c�c ph�p chi?u mang tính kh�i qu�t cao -> h?n ch? d?i v?i vi?c do tính tr�n b?n d?
-> Khi hu?ng d?n h?c sinh do tính tr�n b?n d? ph?i luu � d?n d?c di?m sai s? c?a ph�p chi?u d? tr�nh nh?ng sai l?m d�ng ti?c (ví d?)
Một số câu hỏi
Đặc điểm lưới bản đồ của các phép chiếu: PV chuẩn, PV ngang, PV xiên, Hình nón chuẩn, Hình ống chuẩn, Hình ống ngang
Đường và điểm nào trên lưới chiếu không có biến dạng? Ở đâu trong phạm vi tờ bản đồ có biến dạng lớn nhất và nhỏ nhất?
Nêu tên các phép chiếu đồ phổ biến nhất được sử dụng để xây dựng bản đồ thế giới, bán cầu Bắc, Nam, Đông, Tây, bản đồ Việt Nam,… Giải thích tại sao lại sử dụng các phép chíêu đó.
Giải thích tại sao lại sử dụng phép chiếu hình nón đứng giữ góc 2 vĩ tuyến chuẩn để xây dựng bản đồ hình thể Việt Nam dùng trong dạy học địa lý ở trường phổ thông?